Abstract

Die Suid-Afrikaanse padnetwerk verkeer tans in ’n haglike toestand as gevolg van langdurige pligsversuim van die South African National Roads Agency (SANRAL) en die padadministrasies van die provinsiale owerhede om die paaie onder hul beheer behoorlik in stand te hou. Na raming is daar deesdae nie minder nie as 25 miljoen slaggate in Suid-Afrikaanse paaie wat ’n groot bedreiging vir padverkeer inhou. Ofskoon die betrokke owerheidsliggame met verloop van tyd meganismes geskep het waarvolgens vergoeding betaalbaar is aan diegene wat nadeel gely het as gevolg van skade aan hul voertuie wat aan slaggate gewyt kan word, blyk daardie stelsel nie aan alle verwagtings te voldoen nie en kom dit toenemend voor dat veral diegene wat liggaamlike beserings weens slaggat-ongelukke opgedoen het, hulle na die howe wend.

In hierdie artikel word vyf resente uitsprake (van Februarie 2017 tot Maart 2024) onder die loep geneem – te wete die Markus-, Loots-, Van der Merwe-, Henson- en Jacobs-uitsprake – ten einde aan te toon hoe ons howe sake van hierdie aard benader. Die verweerders was in elk van die sake die lid van die uitvoerende komitee van die betrokke provinsiale regering (alle ongelukke het op provinsiale paaie voorgekom). Daar is deurentyd gepoog om ’n akkurate weergawe van die feite van elke betrokke saak te verskaf, onder meer deur die bewyse wat deur middel van getuies verskaf is bondig weer te gee, omdat dit in alle gevalle die hooffokus van die howe was.

Bepaaldelik wat betref nadeel (beserings sowel as vermoënsverlies) veroorsaak as gevolg van die feit dat ’n voertuig ’n slaggat getref het, bestaan daar ’n navolgenswaardige presedent van die hoogste hof van appèl in die uitspraak in McIntosh v Premier, KwaZulu-Natal (2008) waarin die hof nuttige riglyne verskaf het oor hoe ’n saak van hierdie aard benader moet word en veral klem daarop gelê is dat besondere aandag gewy moet word aan die bewys van onregmatigheid en skuld (nalatigheid) aan verweerderskant. Verder blyk dit dat dit deurlopend in sake van hierdie aard hoofsaaklik gaan om die vasstelling van nalatigheid aan die kant van ’n openbare liggaam wat versuim het om behoorlik beheer oor ’n gevaarlike toestand uit te oefen. Dit handel dus oor een van die geykte toestande waar ’n blote versuim (omissio) op onregmatige optrede kan neerkom, wat moontlik kan verklaar waarom die howe soms nagelaat het om in meer besonderhede na te gaan of daar aan die onregmatigheidsvereiste vir deliktuele aanspreeklikheid voldoen is. Waar hulle telkens ’n beslissing oor nalatigheid moes vel, het die howe soos klokslag gesteun op die presedent wat geskep is in Kruger v Coetzee (1966) waarin die drieledige toets vir nalatigheid noukeurig geformuleer is. Omdat die aanwesigheid van nadeel en (feitelike en juridiese) kousaliteit in al vyf gevalle voor die hand liggend was, is daar met ’n enkele uitsondering geen aandag daaraan geskenk nie.

In die ontleding van die uitsprake is daar veral gepoog om aan te toon hoe die howe te werk gegaan het om hul rationes decidendi te konstrueer en is daar tot die gevolgtrekking gekom dat hul metodiek meestal tekort geskiet het indien gemeet aan die riglyne voorgeskryf deur kundiges soos die destydse afgetrede hoofregter Corbett. Verder blyk dit ook duidelik hoe die toepaslike regsbeginsels nie deurentyd suiwer weergegee word wanneer dit op die feite toegepas is nie. Desnieteenstaande kan daar akkoord gegaan word met die feit dat die eisers in elk van die vyf uitsprake geslaag het.

Daar word verder oorweeg hoe die verskeie padadministrasies hul kan beskerm teen toekomstige vorderinge weens slaggat-skade. Eerstens blyk dit duidelik dat gebrekkige opdragte aan hul regsverteenwoordigers ’n probleem was, meestal weens die lakse houding van die betrokke amptenary. Dit kan reggestel word deur noukeurig rekord te hou van alle aktiwiteite wat met padbou, -instandhouding en -herstel te doen het, welke inligting noodsaaklik is om as grondslag vir ’n behoorlike verweer te dien.

Tweedens moet die amptenary van die administrasie daarvoor sorg dat die geld wat vir paaie begroot is, daarvoor gebruik word en ook in staat wees om behoorlik verslag daaromtrent te doen. Sodoende sou die verweer gegrond kon word dat die betrokke openbare liggaam alles in sy vermoë gedoen het om die paaie onder sy beheer in ’n veilige toestand te hou en daardeur die verwyte van ’n onregmatige versuim en nalatigheid kon vryspring. Derdens moet padadministrasies deur gereelde inspeksies altyd bewus wees van die toestand van paaie onder hul beheer sodat hulle betyds, waar nodig, herstelwerk kan aanbring of, tot tyd en wyl dit moontlik is, toepaslike waarskuwingstekens kan aanbring.

Ten slotte word die vraag gestel of dit vir ’n padadministrasie moontlik sou wees om aanspreeklikheid vry te spring deur die blote aanbring van vrywaringskennisgewings. ’n Toepassing van die geykte beginsels rakende toestemming tot benadeling as regverdigingsgrond en pacta de non petendo in anticipando skakel egter sodanige moontlikheid uit.

Abstract

Individue wêreldwyd het ’n reg op privaatheid, ongeag hul geografiese ligging. Die beskerming van hul persoonlike inligting help om hul fundamentele reg op privaatheid te handhaaf. In die afgelope tyd het die ongeoorloofde toegang tot en misbruik van individue se persoonlike inligting toegeneem. Daarom moet daar ’n balans gehandhaaf word in die huidige digitale era tussen die beskerming van persoonlike inligting en die manier waarop maatskappye persoonlike inligting insamel, stoor en gebruik. In die hoogs gereguleerde omgewing waarin besighede vandag besigheid bedryf, moet hulle die vertroue van individue wie se persoonlike inligting hulle hanteer, handhaaf. Hulle sal dit bereik deur die streng nakoming van relevante databeskermings- en kuberveiligheidsregulasies en wetgewing te verseker en sodoende die integriteit van hul besigheidsbedrywighede te handhaaf. Dit is noodsaaklik dat die beskerming van persoonlike inligting op direksievlak prioritiseer, aangesien ’n databreuk kan lei tot ’n verlies aan vertroue en ernstige skade aan ’n maatskappy se reputasie.

Die skrywer bespreek die huidige ingewikkelde landskap van die beskerming van persoonlike inligting in Suid-Afrika, Duitsland en die Verenigde State van Amerika en verduidelik wie verantwoordelik is vir die beskerming van persoonlike inligting. Die fokus van die artikel is om die vraag te beantwoord of direkteure, benewens maatskappye, persoonlik aanspreeklik gehou kan word vir die onregmatige toegang tot en gebruik van individue se persoonlike inligting. Die artikel gee ’n kort oorsig van ’n onlangse uitspraak in Duitsland waar ’n maatskappydirekteur persoonlik aanspreeklik bevind is vir die onregmatige toegang tot en gebruik van persoonlike inligting. Verder verskaf dit ’n oorsig van relevante uitsprake in die Verenigde State van Amerika waar die Federale Handelskommissie direkteure of senior bestuur van maatskappye aanspreeklik hou vir die onregmatige toegang tot persoonlike inligting as gevolg van ’n gebrek aan behoorlike kuberveiligheidsvereistes.

Dit bied ’n vergelyking van die korporatiewe wette van beide Suid-Afrika en Duitsland wat die pligte van direkteure en die plig van goeie trou gedeeltelik kodifiseer het. Benewens hierdie wette steun beide jurisdiksies ook op die gemenereg om die statutêre bepalings met betrekking tot direkteure se pligte aan te vul. Die Verenigde State van Amerika aan die ander kant het nie federale korporatiewe wetgewing nie, maar maak voorsiening vir die persoonlike aanspreeklikheid van direkteure vir die verbreking van hulle vertrouensverpligtinge in die korporatiewe wette van die verskeie deelstate.