Abstract

Die uitspraak van die supreme court van die Verenigde Koninkryk op 12 Julie 2023 is van besondere belang vir die ontwikkeling van die bankreg. Dit bring sekerheid en los ouer historiese vraagstukke op. Philipp v Barclays Bank is gemoeid met die vraagstuk wanneer mag en behoort ’n bank ’n betalingsopdrag van ’n kliënt te weier of op te skort hangende verdere bespreking met die kliënt.
As uitgangspunt word aanvaar dat die primêre plig van ’n bank is om die opdrag van sy kliënt spoedig en noukeurig uit te voer. Enige plig om die opdrag ter goeder trou en sonder nalatigheid uit te voer, het betrekking op die wyse van uitvoering soos wanneer die bank ’n insolvente korrespondent-bank sou aanstel. In die Philipp-saak word die sogenaamde sorgvuldigheidsplig wat in Barclays Bank PLC v Quincecare Ltd (1992 4 All ER 363) sy beslag gekry het, ondersoek en word bevind dat daar geen konflik tussen die plig om uitvoering aan die betalingsopdrag te gee en die plig om met redelike sorg op te tree bestaan nie. Die verpligting om met redelike sorg op te tree, het betrekking op die uitvoering van die opdrag; byvoorbeeld, welke korrespondentbank om aan te stel. Wanneer dit vasstaan dat die opdrag om te betaal of oordrag te bewerkstellig geldig is, moet daardie opdrag met sorg en te goeder trou uitgevoer word.
Die belangrike vraag wat egter agterweë bly, is wanneer, indien hoegenaamd, die bank moet weier om ’n betalingsopdrag uit te voer. In die lig van die ontleding van die bank- en kliëntverhouding waar die gemeenregtelike reël van die bank vereis om te goeder trou en sonder nalatigheid sy plig uit te voer, word aan die hand gedoen dat die betalende bank verplig is om sy kliënt van omstandighede te verwittig waarvan die kliënt onbewus is en wat daarop dui dat die kliënt sou verkies dat daar nie gevolg aan die betalingsopdrag gegee moet word nie.

Abstract

Misattributed paternity of a child born from an adulterous relationship is nothing new. In principle the biological parents are obliged to maintain their child irrespective of the fact that it was conceived in an adulterous relationship. A single mother will usually claim maintenance from the paramour who fathered the love child and expect him to fulfil his parental obligations. By contrast, many a wife apparently has no scruples in keeping quiet about her adulterous relationship, notwithstanding the fact that she might have to reckon with the possibility (dolus eventualis as foresight of possibility or constructive intention) that any pregnancy that results might be from her liaison with her beau. In the case discussed here, the woman in question even maintained that she had an exclusive sexual relationship with her husband during the time that the child was conceived. In such a case the cuckolded husband is consequently kept in ignorance and maintains the child as the putative father – pater est quem nuptiae demonstrant.
Often the true position becomes apparent only years later when by coincidence it materialises that the special medical care a particular child requires is the result of an inherited medical condition that could not have been passed via the putative father. He never was legally obliged to maintain this child and pay for all the medical care, nor did he intend as negotiorum gestor to generously stand in for these obligations of the biological parents. The biological parents are in reality enriching themselves at the cost of the husband of the adulterous mother thanks to their unjustified saving of these expenses.
The putative father is entitled to claim for his unjustified impoverishment – ubi ius ibi remedium. Theoretically he may even have a claim against the child, but it is doubtful if the child can be proven to still be enriched at litis contestatio – contrary to the biological parents who were spared the expense, the child was not enriched by this form of saving. If the mother as the claimant’s erstwhile spouse prefers not to disclose the identity of the probable biological father of the child, he is left without an effective remedy. He does have the hollow satisfaction that thanks to the scientifically unrefuted results of the DNA tests it is proven that he is clearly not the biological father of the child. Although the putative father was under no duty to perform for the maintenance of the misattributed child, he cannot lay a claim against the – for him – unknown biological father, because the mother chose not to disclose the latter’s identity. If he had known the identity of the biological father, he would have claimed the money from him – but the wife chose to remain silent.
Because both parents are obliged to maintain their offspring, it is submitted that the putative father should be able to claim the total amount due to him as his unjustified impoverishment from the mother of the child because she is liable in solidum as co-debtor with her erstwhile lover. It is unacceptable to dismiss the claim of the cuckolded putative father against his erstwhile wife under the pretext of her right to protect her private affairs and bed manners and hide behind her alleged right to remain silent. If she prefers not to disclose the identity of her joint debtor, her election should not be upheld at the cost of the putative father, and she should pay in full. She is not liable only because of her personal unjustified enrichment at the cost of her erstwhile husband; she is also effectively preventing him from bringing his claim against her erstwhile paramour and for that delict she should be liable irrespective of whether she is still enriched thanks to her saving of the cost of the child’s maintenance. The delictual claim for damages that resulted from the unjustified inroad by the respondent on the claimant’s right to performance against a third party is not dependent on her enrichment at litis contestatio because of her delictual conduct.
The seriously delayed publication of the judgment of Van Zyl J in this case (it was published more than five years after the litigation was completed) that resulted in the dismissal with cost of the claim for R1 441 290 as damages by the putative father against his erstwhile wife does not instil trust in the court’s mastery of the applicable legal principles. The judgment conflicts with comparable judgments in most Continental legal systems related to South African law and even the latest judgments from the English family court. The reliance by the court on dated and unrelated Australian and Canadian judgments does not sanctify the errors. The claim for damages that resulted from the undue expenses paid by the putative father for the cuckoo child left in his nest is not to be confused with the classical claim under the actio iniuriarum for the iniuria suffered against the adulterous couple who made the significant inroads into his feelings of piety and dignity. The reliance by Van Zyl J on RH v DE for her judgment is consequently not convincing.

Abstract

Die Suid-Afrikaanse reg rakende erfdiensbaarhede is goed gevestig en verskaf normaalweg weinig probleme wanneer ’n mens die inhoud van ’n bepaalde reël of die toepassingsgebied daarvan moet bepaal. Daar is deesdae egter ’n tendens om die stewige grondslae van hierdie tak van die sakereg te bevraagteken deur diegene wat die mening toegedaan is dat dit nie voldoende in ooreenstemming met die gees, strekking en oogmerke van die grondwet is nie en wat ’n entoesiastiese strewe openbaar om gevestigde reëls te ontwikkel om dit in ooreenstemming met die sogenaamde beskouing van ’n “single system of law dominated by the constitution” te belyn met wat as grondwetlike waardes voorgehou word. Die saak onder bespreking is juis een waarin die eisers daarin geslaag het om die hof te oortuig om die inhoudsbevoegdhede van die houers van ’n erfdiensbaarheid van weg op blote billikheidsgrondslag uit te brei.
In hierdie geval was die eisers die eienaars van etlike eiendomme wat ’n erfdiensbaarheid van weg oor die verweerder se eiendom gehad het om hulle in staat te stel om ’n openbare weg te bereik. In ’n stadium het die eisers met die verweerder ’n tydelike reëling getref wat hulle in staat gestel het om ’n veiligheidshek oor die serwituutpad op die verweerder se eiendom aan te bring ten einde hulle teen misdaad te beskerm. Die plan was om dit later na ’n permanente reëling oor te skakel. Weens onderlinge struwelinge wat mettertyd ontwikkel het, het die verweerder op ’n tydstip die eisers versoek om die hek te verwyder. Die eisers het die hof genader om ’n bevel waarvolgens hulle die bevoegdheid sou verkry om ’n permanente hek op die verweerder se eiendom oor die pad aan te bring. Hulle sou sorg dat dit elektronies beheer kon word en dat die verweerder se vrye bewegings op haar erf nie daardeur belemmer sou word nie.
In die hof a quo het regter Pillay in die eisers se guns beslis. Sy het deur die loop van haar uitspraak telkemale daarop gewys dat dit ingevolge die bestaande reg nie moontlik was om die bevel ten gunste van die eisers uit te brei nie, maar het uit die staanspoor laat blyk dat sy die reg wou ontwikkel om hulle tegemoet te kom. Sy het veral klem daarop gelê dat bure redelik teenoor mekaar behoort op te tree en laat blyk dat sy deur bureregbeginsels beïnvloed is. Sy was veral beïndruk deur die Skotse saak Moncrieff v Jameson (2007) waarin die house of lords bevind het dat die serwituut van weg ook ’n aanvullende (“ancillary”) bevoegdheid tot parkering insluit, ofskoon sy wel erken het dat die geval voor haar nie oor bykomende regte gehandel het nie. In ’n afsonderlike afdeling waarin sy spesifiek ons reg rakende die oprigting van veiligheidshekke onder die loep geneem het, blyk dit dat regter Pillay sterk deur die mening van Van der Walt (The Law of Servitudes) beïnvloed is dat ons waar enigsins moontlik ’n sogenaamde “utilitêre” metodiek moet aanwend ten einde die doeltreffende gebruik van grond te bewerkstellig. Verder het sy bevind dat daar wel in ons regspraak steun te vinde is vir ’n neiging om gevalle soos die onderhawige op bloot ’n redelikheidsgrondslag te beslis. Sy het selfs so ver gegaan om die aanleidende oorsake van die kwaaivriendskap tussen die partye, ofte wel die motivering vir die verweerder se weiering om tot die bou van die hek toestemming te verleen, as relevant te beskou. Die ietwat onsamehangende ratio decidendi is plotseling afgesluit deur haar eenvoudige bevinding dat die eisers se grondwetlike regte tot veiligheid en sekuriteit swaarder geweeg het as die verweerder se eiendomsreg oor haar erf en dat laasgenoemde in wese geensins in haar bewegingsvryheid benadeel sou word nie, weens die feit dat sy deur middel van tegnologie die hek na willekeur sou kon oop- en toemaak.
Die hoogste hof van appèl het in ’n eenparige uitspraak die verweerder se appèl van die hand gewys. Appèlregter Mothle het die verhoorhof se redes vir haar beslissing aanvaar en hom daarbenewens beroep op Van der Walt se uitleg van die civiliter modo-vereiste ingevolge waarvan die eienaar van die dienende erf ook daaraan moet voldoen. Verder het die hof swaar gesteun op die Linvestment-uitspraak (2008) waarin die gemenereg ontwikkel is om die eienaar van ’n dienende erf te verplig om die roete van die serwituutpad wat simpliciter gevestig is, te wysig indien dit nie sy of haar verpligtinge sou verswaar nie, asook op die Roeloffze-uitspraak (2007) wat heeltemal ontoepaslik was, aangesien die party wat daarin die hek wou aanbring die eienaar van die dienende erf was, en nie die serwituuthouer soos in die geval onder bespreking nie.
Daar word aan die hand gedoen dat albei howe fouteer het deur die eisers tegemoet te kom. In effek het die eisers daarin geslaag om kosteloos ’n erfdiensbaarheid te bekom om ’n veiligheidshek oor die serwituutpad op die dienende erf aan te bring. Sodanige bevoegdheid kan nie as ’n bykomende reg tot die serwituut van weg beskou word nie, aangesien dit nie noodsaaklik is om die fundamentele inhoudsbevoegdheid van houers van ’n reg van weg – naamlik om die pad te gebruik– moontlik te maak nie. Veral die hoogste hof van appèl se uitleg van die civiliter modo-vereiste as ’n algemene redelikheidsvereiste wat vir alle partye geld, is bedenklik. Daardie vereiste kom bloot daarop neer dat die serwituuthouer (in casu die eisers) redelik teenoor die eienaar van die dienende erf moet optree. Die vraag kan nou met reg gevra word of elke bestaande erfdiensbaarheid van weg voortaan die inhoudsbevoegdheid bevat om weens sekuriteitsbehoeftes ’n veiligheidshek op die dienende erf aan te bring. Indien wel, is die moontlikheid van eindelose litigasie hieroor beslis nie vergesog nie.
Dit is veelseggend dat die bevel van die verhoorhof wat op appèl gehandhaaf is van bloot tydelike aard was, naamlik slegs vir solank as wat die verweerder eienaar van die dienende erf sou bly, of totdat daar tot wysiging daarvan ingestem sou word deur die partye, asook dat daar geen kostebevel teen die verweerder uitgereik is nie.

Abstract

Hierdie bespreking fokus op die vraag na die oordraagbaarheid, in die sin van oorerflikheid, van die aksie weens pyn en lyding, dit wil sê, waar die eiser (slagoffer) sterf, of die aksie in sy boedel val en deur die eksekuteur ingestel mag word (aktiewe oordraagbaarheid); of waar die verweerder (dader) sterf, en of die aksie dan teen sy boedel ingestel mag word (passiewe oordraagbaarheid). Gemeenregtelik was die aksie sowel aktief as passief net na litis contestatio (sluiting van die pleitstukke) oordraagbaar. Die aksie verval dus as die eiser of die verweerder voor litis contestatio sterf.
In die Nkala-saak, wat oor ’n deliktuele klasaksie gehandel het, beslis die hof dat weens ’n verskeidenheid redes die gemenereg ontwikkel moet word om voorsiening te maak vir die oordraagbaarheid van die aksie weens pyn en lyding na die boedel of die eksekuteur van ’n oorlede eiser selfs al is litis contestatio nog nie bereik ten tyde van sy of haar dood nie. Hierdie ontwikkeling behoort ook van toepassing te wees waar die verweerder pre-litis contestatio gesterf het aangesien dieselfde beginsels op hulle van toepassing is. In haar minderheidsuitspraak was regter Windell egter van mening dat onderhawige feite net voldoende was om die ontwikkeling van die gemenereg ten aansien van klasaksies te regverdig.
Teen hierdie agtergrond moet die Nortje-, Ngubane- en Olivier-sake van nader beskou word waar die ontwikkeling van die gemenereg in die Nkala-saak aandag geniet het. Alhoewel die hof in die Nortje-saak uitvoerig na die beslissing in die Nkala-saak verwys en oënskynlik in beginsel sy ontwikkeling van die gemenereg onderskryf het, kan sy opmerkings oor die Nkala-saak net as obiter geag word aangesien die aangeleentheid in laasgenoemde saak heeltemal verskillend van die in die Nkala-saak was. Anders as in laasgenoemde saak het die oorledene in die Nortje-saak gesterf vóór die instel van sy eis om genoegdoening. Die hof se beslissing om nie die gemenereg te ontwikkel nie, kan gesteun word aangesien, in navolging van regter Windell se beslissing in die Nkala-saak, wetgewende ingryping meer gepas sou wees en daar bowendien onvoldoende feitelike ondersteuning vir die ontwikkeling van die gemenereg was.
In die Ngubane-saak weier die hof om die Nkala-saak te volg en verkies die konserwatiewe benadering van regter Windell. Dit behels dat die hof se omvattende benadering tot die ontwikkeling van die gemenereg met betrekking tot die oordraagbaarheid van eise om genoegdoening voor litis contestatio, die toelaatbaarheid van regterlike ontwikkeling van die gemenereg oorskry en sodoende die regbank in staat stel om ongeoorloof op die terrein van die wetgewer inbreuk te maak. ’n Hof moet ’n aansoek om ontwikkeling van die gemenereg omsigtig benader en die wyer gevolge van die verandering oorweeg, wat in die Nkala-saak nie gedoen is nie. Voorts beslis die hof dat alhoewel daar ’n behoefte kon wees om die gemenereg ten aansien van klasaksies te ontwikkel, dit nie noodwendig van toepassing is op die ontwikkeling van die gemenereg in die algemeen betreffende die oordraagbaarheid van eise om genoegdoening voor litis contestatio nie. Die hof ag hom dus gebonde om die bevestigde gemeenregtelike reëling te handhaaf.
In die Olivier-saak beslis die hof dat die redes wat in die Nkala-saak aangevoer is om die oordrag van die genoegdoeningseise te motiveer, van toepassing is op klasaksies en daarom geheel en al verskillend van die onderhawige saak is. Volgens die hof was daar in casu geen feite wat ’n afwyking van die gevestigde gemeenregtelike beginsels geregverdig het nie. Ook was daar geen aantasting van grondwetlike regte wat deur feite gerugsteun word nie. Daarom maak die gemeenregtelike beginsels wat die oordraagbaarheid van genoegdoeningseise beheers geensins inbreuk op die gees, strekking en oogmerke van die handves van regte nie. Omdat sodanige feite ontbreek het, wys die hof die aansoek om ontwikkeling van die gemenereg van die hand.
Behalwe die obiter steun vir die Nkala-beslissing in die Nortje-saak dat die gemenereg ontwikkel moet word om voorsiening te maak vir die aktiewe en passiewe oordraagbaarheid van die aksie weens pyn en lyding voor litis contestatio in alle sake, is die Ngubane- en Olivier-saak, in navolging van regter Windell, net ten gunste van die Nkala-beslissing ten aansien van klasaksies. Wat die ontwikkeling van die gemenereg in ander gevalle betref, is die howe en akademici eenparig daaroor dat die wetgewer moet ingryp. In die tussentyd moet die howe die reg nie na goeddunke ontwikkel nie. Hulle moet ’n waarde-oordeel oor die meriete van elke geval vel, soos in beide die Ngubane- en die Olivier-saak gebeur het waar die eise op meriete afgewys is. By die uitoefening van die waarde-oordeel, moet ’n hof as ’n voorafgaande kwessie, eers vasstel of die eiser voldoende getuienis voorgelê het om die noodsaaklike feitelike steun vir die ontwikkeling van die gemenereg te verskaf. Indien nie, sal die aansoek misluk (die Olivier-saak). Slegs waar dit wel die geval is, sal die hof aandag skenk aan verdere of wyer oorwegings (die Nortje-saak), soos die aantasting van grondwetlike regte, wat na behore ontleed moet word (sien die minderheidsuitspraak in die Nkala-saak; en die Ngubane- en Olivier-sake).

Abstract

Hierdie vonnisbespreking ondersoek die nagevolge van die versuim om die huweliksvoorwaardeskontrak in ag te neem in finansiële beplanning. In hierdie saak het ’n roetine-besigheidstransaksie waarin ’n eenmansaak na ’n korporatiewe entiteit oorgedra is, onbedoelde gevolge gehad toe die egpaar skei. Die onderliggende besigheid, wat as ’n eenmansaak uitgesluit was van die man se aanwas in die huweliksvoorwaardeskontrak, is tydens die huwelik na ’n beslote korporasie en daarna na ’n privaat maatskappy oorgedra. By die latere egskeiding is dié besigheid in ag geneem in die berekening van aanwas van die man se boedel.
Die uitspraak spreek twee beduidende kwessies in egskeidingsaksies aan: die insluiting van trustbates by aanwasberekeninge en die geldigheid van nahuwelikse ooreenkomste. Terwyl die fokus hoofsaaklik op artikel 4(1)(b)(ii) van die Wet op Huweliksgoedere-kwessie is, waar bates ingevolge die huweliksvoorwaardeskontrak van die aanwasbedeling uitgesluit word, verskaf die vonnisbespreking voorlopige sienings oor hierdie breër kwessies om ’n omvattende begrip van die egskeidingsverrigtinge te bied. Dit voer aan dat praktisyns ’n “wieg tot by die graf”-benadering in finansiële beplanning vir hul kliënte moet volg, met inagneming van die huweliksvoorwaardeskontrak en die implikasies daarvan tydens die bestaan van die huwelik en ook by die moontlike ontbinding van die huwelik.
Die outeurs beskou in hierdie vonnisbespreking die feite van LW v CW van naderby en beklemtoon die bepalings van die huweliksvoorwaardeskontrak wat sekere bates uit elke gade se boedel van aanwas uitgesluit het. Die hof se gevolgtrekking dat die latere oprigting van die korporatiewe entiteite die onderliggende besigheid by die man se aanwas ingesluit het ten spyte van sy argument dat dit ’n blote omskakeling was van die bestaande besigheidsvorm, word krities ondersoek. Die transaksie se struktuur en deskundige getuienis rakende die waardasie van die klandisiewaarde word ontleed ten einde die hof se beslissing te verstaan.
Die outeurs wys daarop dat die man moontlik belastingvoordele wou bekom deur die besigheid as ’n beslote korporasie te bedryf en intern gegenereerde klandisiewaarde deur die verkoop te verwesenlik. Die belastingvoordele van so ’n transaksie word verduidelik.
Die outeurs bespreek ook hoe die transaksie anders gestruktureer kon word om die onderneming se uitsluiting onder die huweliksvoorwaardeskontrak te handhaaf. Dit stel ’n gedeeltelike bate-vir-aandeel-transaksie voor, gekombineer met ’n gewone verkoop, wat die man in staat sou stel om eienaarskap van die maatskappy-aandele te behou én dit van die aanwas uit te sluit.
Lesse wat uit hierdie saak geleer word, word deur die outeurs geïdentifiseer. LW v CW beklemtoon die noodsaaklikheid om ’n huweliksvoorwaardeskontrak in ag te neem in enige finansiële beplanning tydens ’n huwelik. Adviseurs moet ’n omvattende begrip hê van die huweliksgoederebedeling en die bedinge in die huweliksvoorwaardeskontrak om effektiewe leiding te verskaf. Die uitspraak beklemtoon die potensiële voordele van multidissiplinêre praktyke wat kliënte in staat stel om breedvoerige advies te ontvang wat hul professionele en persoonlike lewens integreer.

Abstract

 Suid-Afrika het nie ’n trotse geskiedenis van die beskerming van kinderregte nie. Histories is jeugdige oortreders aan ’n strafregstelsel onderwerp wat deur volwassenes vir volwassenes ontwerp is. Regspraak getuig van swaar vonnisse wat vir jeugdige oortreders opgelê is. Daar het geen aparte strafregstelsel vir jeugdige oortreders bestaan nie en kinders is in die teenwoordigheid van volwasse misdadigers verhoorafwagtend aangehou, verhoor en saam met volwassenes tot direkte gevangesetting gevonnis. Met die aanbreek van demokrasie en die ratifisering van internasionale konvensies wat die beskerming van kinderregte ten doel het, het die Suid-Afrikaanse landskap betreffende die beskerming van kinderregte egter drasties verander. Die internasionale konvensies, wat Suid-Afrika onderteken het, is gegrond op drie beginsels: die reg van die kind om vry te wees van diskriminasie; die reg van die kind om deel te neem aan besluite wat sy of haar lewe raak; en, derdens, die kerngedagte dat die beste belang van die kind die oorhoofse oorweging moet wees in alle regsgedinge waarby die kind betrokke is. Laasgenoemde beginsel staan as die “paramountcy principle” bekend. Nasionale wetgewing is hierna uitgevaardig om gevolg te gee aan die internasionale konvensies. Sodanige wetgewing is die Children’s Act 38 van 2005 en die Child Justice Act 75 van 2008. Laasgenoemde wet is daarop gemik om jeugdige oortreders te beskerm en om ’n aparte strafregstelsel vir jeugdige oortreders te skep. Die wet bepaal ook dat die strafopsie van direkte gevangesetting slegs as ’n laaste opsie uitgevoer sal word waar die beskuldigde ’n jeugdige oortreder is. Bykomend hiertoe verleen artikel 28 van die grondwet spesiale beskerming aan kinders. Artikel 28(2) bepaal dat die beste belang van die kind sentraal sal wees in alle juridiese besluite rakende die kind.

Ten spyte van die oogmerke van die Child Justice Act gebeur dit egter steeds dat jeugdige oortreders die beskerming van hierdie wet ontsê word en dat strafhowe nie ag slaan op die bepalings van die Child Justice Act nie. Op 24 Januarie 2023 het die Wes-Kaapse hooggeregshof in S v LJ (346/22) 2023 ZAWCHC 6 (24 Januarie 2023) ’n beslissing deur die laerhof waarin ’n jeugdige oortreder op hierdie wyse deur die hof gefaal is, ten sterkste veroordeel en die skuldigbevindings ter syde gestel.