Aantekeninge: Die laaste wil van die erflater en vermeende statutêre onterwing

Aantekeninge: Die laaste wil van die erflater en vermeende statutêre onterwing

Author: JC Sonnekus

ISSN: 1996-2207
Affiliations: Universiteit van Johannesburg
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 3, 2023, p. 493 – 508
https://doi.org/10.47348/TSAR/2023/i3a6

Abstract

Freedom of testation remains one of the cornerstones of the South African law of succession. Nobody irrespective of his/her relationship to the deceased, can in principle lay claim to benefit from the estate of a deceased in contravention of the validly executed last will of the testator. There is no claim to a legitimate portion. Although South African law does recognise a dualistic approach to some aspects of private law, eg by recognising a polygenic marriage if the couple adhere to the particular customary principles, no alternative set of principles for the law of succession is recognised. If the deceased has preferred to dispose of his/her assets according to his/her last will, the will must comply with all the requirements of the Wills Act 7 of 1953 and not be in conflict with the rich heritage of principles governing the law of testate succession. No separate set of rules to govern the administration of the estate of a deceased who belonged to a particular religious belief, cultural grouping or sports club is recognised. To the extent that a deceased has not disposed validly of all his/her assets in a last will, the default principles of the uniform law of intestate succession will govern the disposition of the uncovered assets. If a deceased has felt compelled by religious belief or for any other reason to benefit his sons more liberally than his daughters, then this is an exercise of freedom of testation and not of unfair discrimination. The testator is not unfairly discriminating against anybody not mentioned as a beneficiary for whatever portion of the estate for the same reason that John is not unfairly discriminating against June by proposing marriage to her sister, Mary, and not June. Such discrimination is fair in a legal system valuing the individual integrity of its citizens as legal personalities. In similar vein, the fact that the rest of the milliards of peoples in the world have not been mentioned as beneficiaries in the last will of the testator does not translate to those milliards being unfairly disinherited – nemo damnum sentire debet per alterius lucrum – no one ought to be prejudiced through benefiting another. Disinheritance is neither defined in the Wills Act nor carries a defined content in common law. The emphasis is on the positive exercise of freedom of testation to identify the chosen beneficiaries and not on motivating why the rest of the milliards of the world are not named as beneficiaries. Disinheritance is not to be confused with qualifying to become a potential beneficiary with unfair conditions, eg my daughter will be my sole beneficiary on condition that she divorces her current husband, John. Such a condition is contra bonos mores and should be treated as pro non scripto. In addition to the rich heritage of principles governing succession to assets of a deceased received from the Roman-Dutch and common law, the legislature has incorporated new rules into the law of succession. Apart from the well-known received principles governing the disqualification of certain persons from benefiting from the estate of a deceased, irrespective of whether the testate or intestate norms govern the particular dispositions, eg the bloedige-hand rule disqualifies the person responsible for the demise of the deceased from any form of benefiting from his/her involvement with the demise of the deceased, the act also disqualifies the witness, amanuensis or executor involved with the execution of the last will from benefiting from that will. Whenever any person is consequently disqualified as beneficiary for any of these reasons, he/she is not disinherited as such, but disqualified. In these cases, the named potential beneficiaries do not qualify as potential beneficiaries because of their involvement with the execution of the last will and the perceived possibility of undue influence on the exercise by the testator of his/her freedom of testation. The additional statutory conditional disqualification of the erstwhile spouse of the testator, who was divorced from the testator less than three months before the demise of the latter, belongs to the same type of disqualification; it is not an example of statutory disinheritance either. In JW v Williams-Ashman NO ((823/2020) 2023 ZASCA 44 (31 March 2023)) the supreme court of appeal upheld the correct decision in the court a quo and dismissed the appeal of the appellant as erstwhile husband of the deceased because the couple had been divorced less than three months before her demise. Although mentioned as sole beneficiary in her last will executed before their marriage, the erstwhile husband is disqualified from benefiting from anything in her last will. Because no potential beneficiary acquires any patrimonial right owing to the spes of being a potential beneficiary of the testator  before delatio and dies cedit, the effect of section 2B of the Wills Act is not to dispossess the hopeful potential beneficiary of any patrimonial benefit – even if all patrimonial rights are to be included under the term “property” in section 25 of the constitution. Contrary to the formulation used in the decision of the supreme court of appeal, this is not an instance of disinheritance at all: “Section 2B thus disinherits the previous spouse, by operation of law, should the testatrix die within the 3 months period” (par 19). This statutory disqualification in section 2B of the Wills Act of the potential competency of the erstwhile husband as divorcee is in harmony with the best practice encountered in comparable legal systems: “that will shall be implemented in the same manner as it would have been implemented if his previous spouse had died before the date of the dissolution concerned, unless it appears from the will that the testator intended to benefit his previous spouse notwithstanding the dissolution of his marriage”. If any amendment to this section is to be considered in future, it should then be to expand the amendment to all forms of living arrangements, not limiting its effect to legally married people only; the time limitation of three months after divorce should also be deleted. Any beneficiary named as such in a will of an erstwhile spouse executed under seriously different circumstances than those which prevail after a divorce, should automatically be disqualified from benefiting under a clause in the testator’s will unless, after the divorce, the erstwhile spouse was again named a testamentary beneficiary in a newly executed testamentary writing that complies with all the requirements for the execution of a valid will. For example where the will, as in this case, was executed before the marriage and when the couple were still contemplating to be married “till death us do part”. The statutory disqualification contained in section 2B of the Wills Act does not fall foul of the provision contained in the bill of rights against unfair discrimination merely because it centres on marital status, gender or sexual orientation: “Discrimination on one or more of the grounds listed in subsection (3) [ie including race, gender, sex, pregnancy, marital status, ethnic or social origin, colour, sexual orientation, age, disability, religion, conscience, belief, culture, language and birth] is unfair unless it is established that the discrimination is fair” (s 9(5)). It would be a pity if the constitutional court should in future consider following its unconvincing judgment in King NNO v De Jager (2021 4 SA 1 (CC)) and also judge this clause in section 2B to be an exercise of unfair discrimination. It remains to be seen how the apex court is going to apply its reasoning in the King case to a validly executed will by a deceased who, as a devoted Muslim, exercised his freedom of testation to abide by the rule in the Holy Qur’an (4: 11) that obliges him regarding his children’s inheritance: to bequeath to every male child, a portion equal to that of two females because these fixed shares are ordained by Allâh.

Aantekeninge: Neighbour law and the interference with the natural flow of rainwater in urban areas: another look at Padca v Redlands Development Projects (Pty) Ltd

Aantekeninge: Neighbour law and the interference with the natural flow of rainwater in urban areas: another look at Padca v Redlands Development Projects (Pty) Ltd

Author: Warren Freedman

ISSN: 1996-2207
Affiliations: University of KwaZulu-Natal, Pietermaritzburg Campus
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 3, 2023, p. 509 – 521
https://doi.org/10.47348/TSAR/2023/i3a7

Abstract

Afgesien van die regsbeginsels wat geskille tussen bure beheer wat die generiese vorm van ’n oorlas aanneem, bestaan die Suid-Afrikaanse burereg ook uit ’n stel kasuïstiese beginsels wat bepaalde soorte bureregtelike geskille beheer, elk met sy eie toepassingsveld. Een van hierdie spesifieke soorte geskille is die inmenging met die natuurlike vloei van reënwater. Soos die beskrywende titel aandui, lê hierdie gebied van burereg ’n plig op die eienaar van laerliggende grond om die natuurlike vloei van reënwater vanaf hoërliggende grond te ontvang, ongeag of dit skade vir hom of vir haar aan sy of haar grond meebring. Die regsbeginsels wat hierdie spesifieke soort buurgeskil beheer, gee aanleiding tot ’n aantal komplekse en moeilike vrae. Een hiervan is of dit nie net op landelike grond wat nog in sy ongerepte natuurlike staat verkeer van toepassing is nie, maar ook ongekwalifiseerd van toepassing is op stedelike grond waarvan die topografie in die proses van kultivering ingrypend verander is. In Williams v Harris (1998 3 SA 970 (HHA)), het die hoogste hof van appèl obiter bevind dat die regsbeginsels wel ook op stedelike persele aanwending vind. In die daaropvolgende uitspraak in Pappalardo v Hau (2010 2 SA 451 (HHA)) het dieselfde hof egter, weereens obiter, bevind dat die regsbeginsels tog nie ongekwalifiseerd aanwending in gekultiveerde stedelike erwe vind nie. Ten spyte van die feit dat hierdie teenstrydige benaderings bygedra het tot die verwarring en onsekerheid wat hierdie gedeelte van die burereg kenmerk en dus uitroep vir ’n bevredigende oplossing, het die hoogste hof van appèl in Pietermaritzburg en Distriksraad vir die Bejaardessorg (PADCA) v Redlands Development Projects (Pty) Ltd (2018 4 SA 113 (HHA)) versuim om hierdie kwessie direk aan te spreek. Die hof het bloot die regsbeginsels wat die natuurlike vloei van water beheer, toegepas op grond wat duidelik stedelike grond is. Die doel van die outeur met hierdie nota is om hierdie uitspraak krities te ondersoek deur, ten minste gedeeltelik, ’n regs- en ekonomiese benadering op hierdie gebied van burereg toe te pas.

Aantekeninge: The dismantling force of smart contracts in South African policyholder protection

Aantekeninge: The dismantling force of smart contracts in South African policyholder protection

Authors: Michele Van Eck and Samantha Huneberg

ISSN: 1996-2207
Affiliations: University of South Africa
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 3, 2023, p. 521 – 532
https://doi.org/10.47348/TSAR/2023/i3a8

Abstract

Tradisionele geskrewe kontrakte word in natuurlike (of menslike) taalstrukture uitgedruk. Die gebruik van natuurlike taal het egter sy eie uitdagings. Eerstens is natuurlike taal wat in kontrakte gebruik word, deurspek met dubbelsinnigheid en tweedens word natuurlike taal in kontrakte dikwels die slagoffer van tegniese taal, wat dit moeilik maak vir ’n leek om die inhoud van die dokument te verstaan. Om hierdie rede is strenger wetgewende maatreëls ingestel, soos die 2017 Polishouerbeskermingsreëls en die Verbruikersbeskermingswet 68 van 2008. Digitale innovasie het die wyse van kontraktering verander, en baie kontrakte word nou elektronies gesluit, en met meer onlangse innovasies is sekere kontrakte nou gekodeerde rekenaarprogramme wat slimkontrakte genoem word. Sulke slimkontrakte kan die vorm aanneem van (i) ’n natuurlike taalkontrak met outomatiese kontraktuele prestasie, (ii) ’n hibriede kontrak, of (iii) ’n ten volle outomatiese en gekodeerde kontrak. Daarbenewens het die versekeringsbedryf unieke produkte ontwikkel wat digitale innovasie en tegnologiese ontwikkelings behels, soos parametriese- en mikroversekeringsmodelle. Hierin kan slimkontrakte konseptueel gebruik word om parametrieses en mikroversekeringsmodelle te ondersteun. Daar is egter min nagedink oor hoe dit kwesbare polishouers se vermoë kan beïnvloed om digitale kontrakteringstrukture te verstaan, soos die slimkontrakte wat op die onderliggende kode rus en die polishouer se digitale geletterdheid bevraagteken. Die outeurs bespreek die potensiële tekort wat die gebruik van tegnologieë, soos slimkontrakte, op kwesbare polishouers in die Suid-Afrikaanse versekeringsmark sou hê deur die aard van slimkontrakte en hul gebruik in parametriese versekering in ag te neem, en ontleed ook die bestaande Polishouerbeskermingsreëls (in vergelyking met die beskerming van polishouers in die Verenigde Koninkryk) om te bepaal of die bestaande beskerming voldoende sal wees om polishouers wat “slim” versekeringskontrakte sluit, te beskerm. Alhoewel daar voordele is aan die gebruik van slimkontrakte is daar tog verskeie faktore wat in ag geneem moet word, soos (i) die betroubaarheid van die databronne van die slimkontrak, (ii) die gebrek aan wetgewende beskerming van polishouers in die gebruik van gekodeerde taal wat in slimkontrakte gebruik word, (iii) die lae digitale geletterdheidsyfers en (iv) die vereiste om geoutomatiseerde transaksies in ’n natuurlike taaldokument te plaas as gevolg van artikel 20(d) van die Wet op Elektroniese Kommunikasie en Transaksies 25 van 2002.  Die skrywers stel voor dat dit dalk nodig is vir die Suid-Afrikaanse wetgewer en die versekeringsbedryf om hierdie faktore in ag te neem en bykomende regulatoriese beheermaatreëls in te stel vir die gebruik van slimkontrakte in versekering, spesifiek om polishouers te beskerm met betrekking tot digitale geletterdheid wanneer ’n “slim” versekeringskontrak gesluit word.

Regspraak: When will the notorious case of Hollington v F Hewthorn & Co Ltd 1943 KB 587 (CA) be laid to rest in South Africa?

Regspraak: When will the notorious case of Hollington v F Hewthorn & Co Ltd 1943 KB 587 (CA) be laid to rest in South Africa?

Author: Wouter Le R De Vos

ISSN: 1996-2207
Affiliations: University of South Africa
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 3, 2023, p. 533 – 547
https://doi.org/10.47348/TSAR/2023/i3a9

Abstract

Die onlangse uitspraak in Maqubela v The Master het onteenseglik aangetoon dat die veel gekritiseerde Engelse saak van Hollington v F Hewthorn and Co Ltd steeds as bindende gesag deur Suid-Afrikaanse howe beskou word. Die onderhawige bydrae fokus eerstens op die Maqubela-saak, met verwysing na die relevante feite, die kernvraag vir die hof se beslissing en die hof, by monde van waarnemende regter Moorcroft, se redenasie. Die derde respondent, mev Maqubela, en die oorledene, mnr Maqubela, was binne gemeenskap van goedere getroud. Die oorledene was ’n prokureur en ten tye van sy afsterwe het hy as regter in die Wes-Kaapse afdeling van die hooggeregshof waargeneem. Voor sy dood het die oorledene ’n versekeringspolis op sy eie lewe uitgeneem en sy boedel as begunstigde aangewys. Die oorledene het intestaat gesterf, wat aanleiding gegee het tot ’n dispuut tussen onder andere die derde respondent, die meester en twee kinders van die oorledene (die applikante). Twee kernvrae het voor die hof gedien. Eerstens, het die opbrengs van die lewenspolis binne die gemeenskaplike boedel of ’n afsonderlike boedel van die oorledene geval? Die vraag val buite bestek van hierdie bespreking. Daar word volstaan om te meld dat die hof bevind het dat die opbrengs binne die oorledene se afsonderlike boedel geval het. Tweedens moes die hof beslis of die derde respondent onwaardig was om van die oorledene se boedel te erf omrede sy skuldig bevind was aan vervalsing van die oorledene se beweerde testament en bedrog deur aan die meester voor te hou dat die testament eg was. In die konteks het die vraag ontstaan of die derde respondent se genoemde skuldigbevinding toelaatbare getuienis in die siviele hof was om te bewys dat sy inderdaad skuldig was aan die misdrywe en dus op grond van openbare beleid onwaardig was om van die oorledene te erf. Indien die vraag negatief beantwoord sou word, sou sy in beginsel geregtig gewees het om ’n kindsdeel uit die oorledene se boedel te erf. (Die gemeenskaplike boedel was insolvent.) Die vraag het geverg dat die hof ’n bevinding betreffende die regsposisie maak en dit op die feite toepas. Kortliks kom dit op die volgende neer. Uit hoofde van artikel 42 van die Wet op Bewysleer in Siviele Sake 25 van 1965 geld die Engelse gemene bewysreg (“common law”), soos op 30 Mei 1961, in Suid-Afrika, vir sover plaaslike wetgewing en ander regsreëls nie ’n situasie reguleer nie. Dit beteken dat die Engelse beslissing in die Hollington-saak, beslis in 1943, as bindende gesag in Suid-Afrika geld. Die ratio van die Hollington-saak hou in dat ’n skuldigbevinding in ’n strafsaak nie toelaatbare getuienis is in ’n daaropvolgende siviele saak, gebaseer op wesenlik dieselfde feite, om te bewys dat die beskuldigde (nou meestal eiser) inderdaad die misdryf gepleeg het nie. Waarnemende regter Moorcroft het homself gebonde geag aan die Hollington-saak en bevind dat die derde respondent se skuldigbevinding aan vervalsing en bedrog, in verband met die oorledene se beweerde testament, nie toelaatbare getuienis in die siviele verrigtinge was om te bewys dat sy inderdaad skuldig was aan die misdrywe en dus onwaardig was om van die oorledene te erf nie. Die vonnisbespreking gee vervolgens ’n regsvergelykende oorsig van die regsposisies in Engeland, Australië en Nieu-Seeland. In Engeland is die reël in die Hollington-saak by wyse van wetgewing afgeskaf. In Australië het ál die state, met uitsondering van Wes-Australië, ook die reël in die Hollington-saak by wyse van wetgewing herroep. Getuienis betreffende ’n skuldigbevinding in ’n strafsaak is dus toelaatbaar verklaar in daaropvolgende siviele verrigtinge gebaseer op wesenlik dieselfde feite. Daar is egter nie eenvormigheid betreffende die gewig wat aan so ’n skuldigbevinding geheg moet word nie. Is dit bloot toelaatbaar en vir die hof om toepaslike gewig daaraan te heg? Of, skep dit prima facie bewys wat bloot ’n weerleggingslas plaas op die party wat die korrektheid van die skuldigbevinding betwis? Of, skep dit prima facie bewys wat ’n volle bewyslas op die genoemde party plaas om die teendeel op ’n oorwig van waarskynlikheid te bewys (die huidige posisie in Engeland). In beide Wes-Australie en Nieu-Seeland is die Hollington-reël by wyse van regspraak afgeskaf. In die verband fokus die bespreking op die Wes-Australiese saak van Mickelberg and Mickelberg v Director of Perth Mint (1986 WAR 365) en die Nieu-Seelandse beslissing in Jorgensen v News Media (Auckland) Ltd (1969 NZLR 961).  Die bespreking sluit af met ’n kritiese evaluering van die huidige Suid-Afrikaanse posisie. Die kernkritiek is dat die Hollington-reël onrealisties en irrasioneel is deurdat dit ’n skuldigbevinding, wat gebaseer is op bewys bo redelike twyfel, as irrelevant en ontoelaatbaar brandmerk in ’n daaropvolgende siviele saak, waar die bewysmaatstaf bloot ’n oorwig van waarskynlikheid is. Daar word ook na voorbeelde in die regspraak verwys om die absurde resultate te beklemtoon waartoe die reël kan lei. Ten slotte word aan die hand gedoen dat die tyd ryp is vir Suid-Afrika om die voorbeeld van die ander genoemde jurisdiksies te volg en die reël af te skaf. Die mees gepaste metode sou wetgewing wees aangesien dit meer geskik is as regspraak om presiese inhoud aan die nuwe regsposisie te gee. Maar, aangesien ingryping deur die wetgewer onwaarskynlik is, word die hoop uitgespreek dat ’n hoër hof, wat in die toekoms geroepe sou wees om oorweging aan die Hollington-reël te gee, bereid sou wees om die hof se inherente grondwetlike mag om die gemenereg te ontwikkel, uit te oefen en die Hollington-nalatenskap finaal ter ruste te lê.

Regspraak: Liability for an omission in terms of section 60(1)(a) of the South African Schools Act – a comfortable victory against the state

Regspraak: Liability for an omission in terms of section 60(1)(a) of the South African Schools Act – a comfortable victory against the state

Author: Johan Scott

ISSN: 1996-2207
Affiliations: University of South Africa
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 3, 2023, p. 547 – 564
https://doi.org/10.47348/TSAR/2023/i3a10

Abstract

In hierdie saak waarin ’n prima facie oorweging van die feite daarop dui dat die eiser uit die staanspoor ’n goeie vooruitsig op sukses gehad het, is sy taak verder vergemaklik deur die wyse waarop die verdediging namens die eerste verweerder (die departement van onderwys in die Noord-Kaap) hanteer is, asook die feit dat die hof nie voldoende aandag aan die inhoud van artikel 60(1)(a) van die Suid-Afrikaanse Skolewet 84 van 1996 geskenk het ingevolge waarvan die staat aanspreeklik gestel word vir deliktuele én kontraktuele skade wat voortvloei uit die bedryf van skoolaktiwiteite by openbare skole nie. Nadat T, die eiser se elfjarige seun, die skooltoilet besoek het, kon hy dit nie laat spoel nie weens ’n tekort aan water. Toevallig het hy ’n houer met suur waarmee verstopte riole oopgemaak word in ’n ander deel van die ablusiegeriewe ontdek en, onder die indruk dat dit water bevat, het hy dit probeer aanwend as spoelmiddel. Die drastiese chemiese reaksie wat daarop gevolg het, het sy nuuskierigheid geprikkel en saam met een van sy maats het hy ’n verdere eksperiment uitgevoer deur van die vloeistof in ’n urinaal te giet. Die uiteinde hiervan was dat die hewig spattende suur op hom beland het en ernstige  brandwonde veroorsaak het waarvoor hy mediese behandeling moes ontvang. T se vader het namens hom skadevergoeding gevorder van die eerste verweerder as politieke hoof van die Noord-Kaapse onderwysdepartement onder wie se jurisdiksie die betrokke openbare skool geval het, asook van die werknemer (MK) wat die houer met suur tydens sy etensuur in die toiletgeriewe agtergelaat het. Die eis teen laasgenoemde is egter ter elfder ure laat vaar. In hierdie aangeleentheid het die hof heel oppervlakkig te werk gegaan om die eerste verweerder aanspreeklik te bevind. Ofskoon die aangeleentheid onteenseglik oor middellike aanspreeklikheid gehandel het, het die hof hom in wese nie daaroor uitgelaat nie en voortgegaan om die optrede van MK te toets aan die vereistes (elemente) van ’n onregmatige daad, te wete handeling, onregmatigheid, skuld (in casu nalatigheid), kousaliteit en nadeel. Om verstaanbare redes is daar bloot aanvaar dat daar aan die handelings- en nadeelvereistes voldoen is, terwyl daar in ietwat meer besonderhede op die oorblywende delikselemente gekonsentreer is om uiteindelik tot die gevolgtrekking te kom dat MK se versuim deur die houer met suur te laat waar dit binne die bereik van jong kinders was, aan al die deliksvereistes voldoen het en dat sy werkgewer derhalwe vir T se nadeel aanspreeklik is. ’n Besondere kenmerk van die uitspraak is dat daar bykans geen verwysing na stawende gesag voorkom nie. Die enkele verwysings na regspraak het gehandel oor ’n futiele verweer wat aangebied is. Wat egter hinder is dat daar ’n aanwending was van beginsels rakende onregmatigheid, nalatigheid en kousaliteit – delikselemente wat in die bestaande regspraak normaalweg behandel word met verwysing na oorvloedige gesag, gesien die kompleksiteit daarvan (veral wat betref onregmatigheid). Verder is die hof se aanwending van die breë boni mores onregmatigheidstoets nie te rym met die algemene benadering dat daardie toets alleenstaande slegs te pas kom wanneer daar nie toepassing van uitgekristalliseerde reëls moontlik is nie. In hierdie geval was die bekende beginsels van omissio per commissionem, beheer oor ’n gevaarlike voorwerp, kennis en begrip van moontlike nadeel en regsreëls as ontstaansbron van ’n regsplig om positief op te tree kennelik toepaslik. Die wyse waarop die hof die aanwending van die toets van die redelike persoon vir nalatigheid beskryf het, laat ook veel te wense oor. Wat kousaliteit betref, was daar geensins ’n vermelding van die onderskeid tussen feitelike en juridiese kousaliteit nie. Die wanindruk wat hierdie uitspraak uiteindelik laat, is dat die ingewikkelde beginsels rakende hierdie elemente eenvoudig geykte reg is. ’n Verdere gebrek in die uitspraak is te vinde in die hof se dubbelsinnige beskrywing van MK se diensverhouding: dit is onduidelik of hy ’n werknemer van die skool of die departement van onderwys was. Sou dit laasgenoemde wees, is die bevinding van aanspreeklikheid aan die kant van die onderwysdepartement te verstane. Indien MK egter in diens van die skool of die betrokke bestuursliggaam was, sou die gevolg heel anders kon uitspeel, aangesien artikel 60(1)(a) saamgelees met artikel 1 van die Suid-Afrikaanse Skolewet die departement van onderwys alleen aanspreeklik stel vir nadeel gely tydens skoolaktiwiteite, naamlik amptelike opvoedkundige, kulturele, ontspannings- of sosiale aktiwiteite van die betrokke openbare skool. MK se gedraginge wat tot T se beserings aanleiding gegee het, word by die eerste oogopslag nie deur daardie wetsbepaling gedek nie, met die gevolg dat óf die skool, óf die bestuursliggaam dan aanspreeklik sou kon wees. Daar bestaan egter enkele regterlike dicta waarvolgens dit wel onder die betrokke bepaling tuisgebring kan word. Die hof se versuim in hierdie verband kan egter daaraan toegeskryf word dat daar namens die verweerder aanspreeklikheid aanvaar is vir MK se optrede, ’n erkenning wat by nabetragting heel waarskynlik onwys was. Die metodiek waarvolgens die ratio decidendi geskryf is, is heel ongewoon en kan ernstig bevraagteken word. Waarskynlik was die hof daarop bedag om uitvoering te gee aan die 2018-voorskrif van ons hoofregter aan die regterspresidente om uitsprake kort en kragtig, en liefs nie vakkundig (“scholarly”) nie, te hou. Moontlik daarom vind ’n mens geen verwysing nie na regspraak as gesag by behandeling van die belangrikste aspekte van die saak wat verband hou met die vraag of MK se versuim wel aan al die deliksvereistes voldoen het. Daar word daarop gewys dat regters nie, soos in die onderhawige geval, deur hul uitsprake as nie rapporteerbaar nie te merk, sodanige uitsprake buite die sfeer van gelding van die stare decisis-leerstuk kan plaas nie. ’n Uitspraak soos die onderhawige bly steeds ’n bindende presedent.

Regspraak: Insolence, insubordination and employer authority: lessons from South Africa and the Netherlands

Regspraak: Insolence, insubordination and employer authority: lessons from South Africa and the Netherlands

Author: MJ Van Staden

ISSN: 1996-2207
Affiliations: University of the Witwatersrand
Source: Tydskrif vir die Suid-Afrikaanse Reg, Issue 3, 2023, p. 564 – 577
https://doi.org/10.47348/TSAR/2023/i3a11

Abstract

Die outeur oorweeg in die aantekening lesse wat uit beslissings in Suid-Afrika en Nederland te leer is oor die hantering van weerspannigheid en ongehoorsaamheid in die werkplek en die grense van die werkgewer se gesag. In Suid-Afrika en Nederland word weerspannigheid en ongehoorsaamheid geag ’n skending van die werknemer se plig daar te stel. Werknemers is verplig om hul persoonlike dienste tot die werkgewer se beskikking te stel en dit met omsigtigheid en bekwaamheid binne die konteks van die gesagsverhouding te doen. Werknemers moet respekvol teenoor hul werkgewers optree en werkgewers se redelike instruksies uitvoer. Met die bydrae word gepoog om te demonstreer hoe die Suid-Afrikaanse en Nederlandse regbanke onlangse gevalle van weerspanningheid en ongehoorsaamheid hanteer het. Onlangse uitsprake in hierdie jurisdiksies het nuwe toepassings van bestaande beginsels van die arbeidsreg weerspanningheid wat verband hou met weerspannigheid, ongehoorsaamheid en die grense van ’n werkgewer se gesag waarvan werkgewers bewus moet wees. Eerstens word bevind dat, terwyl die onderskeid tussen parmantigheid en ongehoorsaamheid nuttig is, is albei konsepte ’n inbreukmaking op die werkgewer se gesag. Tweedens word bevind dat werkgewers gewoonlik nie arrogante of ongehoorsame werknemers summier kan ontslaan nie. Derdens word bevind dat ’n werkgewer se gesag ernstig uitgedaag moet word om ontslag te regverdig. Die gewraakte gedrag moet aanhoudend en opsetlik wees. Vierdens word bevind dat ’n werknemer slegs ontslaan kan word indien hy ’n werkgewer se gesag teëgestaan of verontagsaam het en indien die opdrag redelik en wettig was. Laastens moet die werknemer se reg op vrye uitdrukking afgeweeg word teen die werkgewer se reg om billik deur werknemers behandel te word en om werknemers opdrag te gee. Gevalle van weerspannigheid en ongehoorsaamheid is algemeen tot alle werkplekke en, as sodanig, is dit noodsaaklik dat werkgewers in staat moet wees om sulke gevalle op ’n regtens gepaste wyse te hanteer. Wanneer werknemers die grense van hul werkgewer se gesag uitdaag, kan dit lei tot nadelige gevolge vir beide werknemers en werkgewers. Werkgewers moet derhalwe bewus wees van die beginsels van die arbeidsreg wat verband hou met die dissiplinering en uiteindelike afdanking van weerspannige werknemers. Die gevallestudies hierin bespreek, asook die regsbeginsels wat daaruit afgelei word, kan derhalwe daartoe bydra om die negatiewe gevolge van weerspannigheid en ongehoorsaamheid in die werkplek te beperk.