Abstract

Die onpartydige beslegting van geskille deur die regbank is ’n grondliggende kenmerk van ’n legitieme en beskaafde regsisteem. Hierdie beginsel is onheuglik tot die Suid-Afrikaanse reg en ontspruit uit die Romeins-Hollandse stelreël nemo iudex in sua causa potest (niemand is geskik om as ’n regter in hul eie saak op te tree nie). Sedert 1996 word regterlike onpartydigheid deur die grondwet onderskryf wat, tesame met die gemenereg en ’n ryk regspraak, regterlike onpartydigheid reël.
Dit is oor die algemeen onbetwis dat misdadigheid en korrupsie deesdae in Suid-Afrika gedy. Voorsittende beamptes word, uit hoofde van hul amp, waarskynlik nog meer blootgestel aan dié realiteit as die deursnee-Suid-Afrikaner. Hierdie blyk duidelik vanuit ’n onlangse uitspraak in die Gauteng afdeling van die hooggeregshof te Pretoria, waar hierdie ongelukkige toedrag van sake gekritiseer word in ’n meestal obiter dicta relaas, wat nouliks verband hou met die aangeleentheid onder besleg.
Dié aantekening neem die uitspraak in die Mogoai-saak krities in oënskou en voer aan dat die opperheerskappy van die reg as kernbeginsel – asook die onafhanklike funksionering van die Suid-Afrikaanse howe as deel van die trias politica – vereis dat hofuitsprake onpartydig, behoorlik deurdag en gepas moet wees tot die dekorum van (formele) regsverrigtinge. Ten eerste analiseer die aantekening die uitspraak van waarnemende regter Ngalwana om vas te stel wat die regsvraag is waaroor besleg moes word, asook om uit te lig waar die grense van ’n behoorlike, onpartydige uitspraak oortree word. Daarna kontekstualiseer die aantekening die normatiewe regsbeginsels binne die regsprofessie ten einde hofuitsprake te kategoriseer as ’n besondere genre van (formele) skryfwerk. Laastens, word die uitspraak in die Mogoai-saak gejukstaponeer teen die uitgelegde normatiewe bepalings en word aan die hand gedoen dat voorsittende beamptes selfbeheersing aan die dag moet lê en berekend moet wees by die skryf van hofuitsprake (en hofverrigtinge oor die algemeen). Dit verseker dat die integriteit en waardigheid van die regbank bewaar, en die opperheerskappy van die reg gehandhaaf word.
Hierdie aantekening bespreek uitsluitlik die wyse waarop die hof sy uitspraak uitdruk in die Mogoai-saak. Die meriete van die onderskeie partye se sake, en die beslissing aan die hand daarvan, word nie bespreek nie. Hierdie aantekening voer aan dat die waarnemende regter die grense van sy amp oortree en as’t ware ’n partydige toespraak (eerder as ’n uitspraak) gelewer het. Die gevolg van die irrelevant-polemiese uitspraak is ’n verwarrende en swak beredeneerde ratio wat nie in belang van geregtigheid is nie.

Abstract

None

Abstract

Ingevolge artikel 20(1) van die Duitse Moderniserende Deeltitelwet (Wohnungseigentumsmodern­isierungsgesetz – WEMoG) mag deeleienaars struktuurveranderinge aan die deeltitelgebou aanbring wat instandhouding en herstelwerk aan die gebou oorskry. Dit kan gedoen word deur hetsy ’n besluit op ’n algemene vergadering geneem deur twee derdes van die deeleienaars aanwesig op daardie vergade-ring wat meer as die helfte van die totale mede-eiendomsaandele in die gemeenskaplike eiendom het óf deur ’n gewone meerderheidsbesluit wat ’n individuele deeltiteleienaar magtig om die verandering te onderneem. Ingevolge artikel 20(2) van die Duitse Moderniserende Deeltitelwet kan ’n deeleienaar of huurder aanspraak maak op struktuurveranderinge aan die gebou vir die aanleg van laaigeriewe vir elektriese voertuie, die verwydering van gedeeltes van die gebou wat die bewegingsvryheid van be­jaarde persone of persone met ’n fisiese gestremdheid aan bande lê, struktuurveranderinge wat inbreuk in deeltiteleenhede hokslaan en wat die opvang van die internet in eenhede verbeter. Ingevolge artikel 20(4) mag struktuurveranderinge wat ’n residensiële skema prinsipieel herontwerp of wat een deeleie­naar ongeregverdig sonder sy toestemming teenoor die ander deeleienaars benadeel nie toegelaat word of deur ’n eienaar of huurder aangevra word nie. Betreffende elektromobiliteit word die lede van die bestuursliggaam ingevolge die bogenoemde super meerderheidsbesluit toegelaat om ’n laaigerief teen die buitemuur van die gebou te installeer (wall box) en dit deur elektriese kabels aan die bestaande kragbron te verbind.

In beginsel dra die deeleienaar die koste van die struktuurverandering wat hy of sy aanbring of wat namens hom of haar deur die bestuursliggaam aangebring word en is hy of sy alleenlik geregtig om die verandering te benut. Indien die lede deur ’n superbesluit die verandering goedgekeur het, word die koste verbonde aan die verandering proporsioneel volgens hulle mede-eiendomsaandeel tussen al die lede van die bestuursliggaam verdeel en mag hulle die verandering dienooreenkomstig gebruik. Slegs in die geval waar die koste verbonde aan die verandering onproporsioneel is tot die voordele wat die verandering meebring en waar die koste nie binne ’n redelike tyd afbetaal sal kan word nie, hoef die lede wat teen die besluit gestem het, nie by te dra tot die koste nie. Hierdie lede mag egter later deur betaling van ’n vasgestelde bedrag bydra tot die koste van die verandering om sodoende medegebruik van die verandering byvoorbeeld die herlaaigerief of kragopwekkingseenheid te verkry.

Volgens die Suid-Afrikaanse Regulasies ingevolge die Wet op die Bestuur van Deeltitelskemas sal slegs struktuurveranderinge wat elektromobiliteit bevorder in luukse deeltitelskemas geklassifiseer word as veranderings wat redelik noodsaaklik is. Sodanige verandering sal egter slegs aangebring kan word indien die trustees die lede vir 30 dae vooraf skriftelik ingelig het omtrent die totale koste van die voorgenome verandering, hoe die regspersoon die koste gaan betaal, wat die effek van die verandering sal wees en hoekom dit noodsaaklik is. Indien enige lid tydens die 30 dae aandui dat ’n spesiale vergadering omtrent die aangeleentheid byeengeroep moet word, moet die trustees die vergadering belê en kan die verandering slegs deurgevoer word indien dit bekragtig word deur ’n spesiale besluit.

Gedragsreël 4(2) bepaal dat die eienaar of okkupeerder van ’n deel geag word toestemming van die trustees te verkry het om ’n sluit- of veiligheidstoestel te installeer ten einde bewoners teen indringers te beskerm of ’n vensterskerm aan te bring wat diere en insekte verhoed om die deel binne te kom. Hierdie struktuur ter beskerming moet behoorlik aangebring word en moet ooreenstem met die ontwerp, kleur, en materiaal wat skriftelik deur die trustees goedgekeur is.

Daar is geen gesag in die Suid-Afrikaanse reg betreffende struktuurveranderinge wat die verwydering van gedeeltes van die gebou wat die bewegingsvryheid van gestremde persone aan bande lê, of die verbetering van internetontvangs van deeltiteleienaars magtig nie.

Ten einde tred te hou met die omgewingskrisis, die wêreldwye bevordering van elektromobiliteit, die beskerming van die regte van persone met gebreke, die beskerming van dele teen inbrake en die verbetering van internetontvangs van dele, sal die Suid-Afrikaanse wetgewer moet besluit watter van die Duitse maatreëls oor struktuurveranderinge nagevolg moet word en of verdere gevalle soos die oprigting van sonkragopwekkingstasies ook geprivilegeer moet word. Weens die omslagtige manier waarop eienaars of huurders van deeltiteleenhede in die Duitse Moderniserende Wet geprivilegeer word, verkies ek die benadering van die Oostenrykse wetgewer wat die toestemming van al die eienaars tot die struktuurveranderinge onder sekere omstandighede veronderstel.

Die 2023 Oostenrykse wetgewing standaardiseer die bepalings vir die oprigting van gemeenskaplike kragopwekkingstasies om te voorkom dat oprigting van individuele kragstasies in die weg staan van gemeenskaplike opwekkingstasies.

Abstract

Immaterieel goedereregte vorm deel van die vermoënsregte en is as sodanig boedelbates met ’n potensiële ekonomiese waarde. Saam met ander vermoënsbates kan dit ’n bousteen vorm van ’n kapitalistiese besigheidsmodel wat wins najaag ook uit verbruikbare bates. Die tipiese kenmerke van die post-industriële fase met die kenmerkend hoë persentasie aan vermorsing van hulpbronne kan ook ten aansien van die immateriële goedereregte negatief druk uitoefen op toekomstige geslagte. ’n Toekomstige verandering in ingesteldheid wég van die maklike wegsmyt en vervanging van alle gebruikte toerusting ná ’n era van gewaardeerde hergebruik of herwinning van waardevolle grondstowwe teen die toenemende vermorsing van skaars hulpbronne stuit teen gevestigde immaterieel goedereregte wat waak teen aanklamping en namaaksels. Plagiaat maak by ontstentenis van ’n toegekende lisensie vir gereguleerde benutting van die beskermde immateriële belang direk inbreuk op belange van die patentreghebbende of die outeur of komponis van die beskermde werk.

In hierdie bydrae reageer die outeur op temas wat tydens ’n ius commune-werkswinkel aangebied aan die Universiteit te Maastricht oor grensverskuiwende tegnologie en ’n sirkel-ekonomie gehou is. In plaas daarvan om die standaard liniêre ekonomiese model na te volg van verbruik en verwerking van grondstowwe en uiteindelik vermorsende afval, moedig ’n sirkel ekonomie die deel, hergebruik en herbestemming van bates aan. In die bydrae word twee uitsprake bespreek waarin volgens die tersake wetgewing van die Verenigde Koninkryk uitspraak gelewer is en waarin die gedagte onderliggend aan deel en herbestemming van immateriële bates ter uiting kom.

In die eerste saak, Siemens Gamesa Renewable Energy A/S v GE Energy (UK) Limited, is die hergebruik en deel deur middel van kruisverwysing van formulerings benut in verdrag- en wetstekste ontrafel om te beslis of die Britse oktrooi- of patentreg ook toepassing vind met betrekking tot ’n windplaas wat aangelê is buite die gebiedswaters van Groot Brittanje. Die regbank beslis dat die patentwetgewing van Groot Brittanje nie uitgebrei is en van toepassing is op die deel van die seegebied wat kragtens die seereg as eksklusiewe ekonomiese sone tussen het Verenigde Koninkryk en die Europese Vasteland geleë is nie. Daar is egter beslis dat dit wel strek tot die kontinentale plaat wat dieselfde oppervlakte insluit. Die twee sones gee eksklusiewe bevoegdhede oor verskillende aldaar te vinde natuurlike hulpbronne.

Die tweede saak, Shazam Productions Ltd v Only Fools The Dining Experience Ltd, handel oor die herbestemming van persoonlikhede, insidente, grappe en kwinkslae ontleen aan ’n gewilde televisiereeks “Only Fools and Horses”. Die hof beslis vir die eerste keer in die Engelse reg dat outeursreg wel insluit die beskerming van die fiktiewe persoonlikhede soos dit beskerming bied aan die hele werk waarmee dit vereenselwig word. In die proses kom ook ter sprake tot welke mate die verweer van eerlike hantering van die idee vir doeleindes van parodie, pastiche en karikatuur steek hou. In geskil was of die outeursreg van toepassing op die televisiereeks verhinder dat die onderliggende idee herbenut kan word deur ’n ander vir eie gewin.

Abstract

Na analogie van die mitiese voël wat uit sy eie as herrys, word die term feniksaktiwiteit gebruik om te verwys na die verskynsel waar ’n sukkelende (ou) maatskappy vervang word met ’n tweede (nuwe) maatskappy wat wesenlik dieselfde besigheid bedryf en wat deur dieselfde persone beheer word.

Die gemeenskaplike onderskeidende kenmerke van alle onwettige of bedrieglike feniksbedrywighede is dat die ou maatskappy se bates of besigheid sonder voldoende teenwaarde aan die tweede maatskappy oorgedra word en dat daar die bedoeling is om skuldeisers te bedrieg deur die afdwinging van hul eise te ontduik. Hoewel hierdie verskynsel in ander jurisdiksies ondersoek is, en dit selfs tot regshervorming gelei het, is daar nog nie in Suid-Afrika daaraan aandag geskenk nie. Die artikel toon aan dat sulke gevalle wel in Suid-Afrika voorkom.

Die outeurs ondersoek die geskiktheid van bepalings oor die bedrieglike of roekelose bedryf van maatskappye se besigheid as maatreëls om skadelike feniksbedrywighede te beperk of die gevolge daarvan aan te spreek. In hierdie verband word ondersoek ingestel na artikel 22 van die Maatskappywet 71 van 2008 in samehang met verwante bepalings asook die bekende artikel 424 van die herroepe Maatskappywet 61 van 1973, wat as deel van hoofstuk 14 van daardie wet steeds as oorgangsmaatreël geld ten opsigte van maatskappye in likwidasie.

Die gevolgtrekking is dat, hoewel onwettige feniksbedrywighede as die bedrieglike bedryf van besigheid aangemerk kan word, hierdie bepalings nie behoorlik toegepas word nie. Daar is ’n oordrewe fokus op private afdwinging deur middel van statutêre siviele aanspreeklikheid, wat nie ingevolge die 2008-wet blyk moontlik te wees nie. Van openbare afdwinging deur middel van strafregtelike vervolging asook deur middel van die Maatskappye en Intellektuele kommissie se bevoegdhede om klagtes te ontvang en te ondersoek en in gepaste gevalle te beveel dat ’n maatskappy sy besigheidsbedrywighede moet staak, kom daar nie veel nie. Groter bewustheid van die feniksverskynsel mag dalk tot beter afdwinging van die verbod op bedrieglike of roekelose handeldryf lei. Bepalings wat spesifiek teen die tipiese eienskappe van fenikspraktyke gerig is, behoort ook oorweeg te word aangesien dit kan bydra tot die voorkoming van sodanige aktiwiteit.

Abstract

Hierdie bydrae poog om die siening van regter Binns-Ward in ’n referaat wat gedurende 2022 gelewer is, waarin hy ageer dat geen Suid-Afrikaanse hof tot dusver die trustsluier vir doeleindes van die vermoënsregtelike gevolge van egskeiding gelig het nie, te beoordeel. Daar word aan die hand gedoen dat alhoewel die korrekte uitleg van die toonaangewende uitspraak in Badenhorst v Badenhorst (2006 2 SA 255 (HHA)) deur ons howe steeds onseker is, drie gevolgtrekkings bereik kan word wat lynreg indruis teenoor dié van regter Binns-Ward.

Die eerste is dat die Badenhorst-uitspraak – wat oor ’n herverdeling-van-bates-bevel ingevolge artikel 7 van die Wet op Egskeiding 70 van 1979 gehandel het – wel ’n lig van die trustsluier behels het, na aanleiding van die uitoefening van ’n gemeenregtelike bevoegdheid wat onafhanklik staan van enige diskresie wat moontlik ingevolge die Wet op Egskeiding of die Wet op Huweliksgoedere 88 van 1984 uitgeoefen mag word. In die Badenhorst-saak is dit bewerkstellig deur die appellant se voldoening aan die sogenaamde “beheer-toets”, ingevolge waarvan aangetoon is dat die respondent se misbruik van die trustvorm behels het dat sy persoonlike boedel onderwaardeer is. Voldoening aan hierdie toets was egter nie genoeg om die appellant toe te laat om in die respondent se (herwaardeerde) boedel te deel nie; dit kon slegs gebeur indien die toepassing van subartikels 7(4) en (5) ’n verband (nexus) geskep het tussen die uitoefening van die gemeenregtelike bevoegdheid en bateverdeling ingevolge die tersaaklike huweliksgoederestelsel (algehele skeiding van goedere).

Tweedens is die remedie wat aan die appellant voorsien is inderdaad ’n remedie vir die misbruik van die trustvorm, in die sin dat daar gepoog is om ’n verpligting wat aan die appellant by egskeiding verskuldig is (te wete die moontlikheid van ’n herverdelingsbevel ingevolge subartikel 7(3) van die Wet op Egskeiding) te omseil. Hierdie remedie behels ’n “beperkte beskouingsbevel” ingevolge waarvan ’n gade se persoonlike aanspreeklikheid bepaal word deur die trustbates in ag te neem sonder dat beslag gelê mag word op daardie bates. Hierdie persoonlike aanspreeklikheid het behels dat die waarde van die trustbates toegevoeg is tot die respondent se boedel vir doeleindes van die herverdelingsbevel soos deur die appellant aangevra. Hierdie gevolgtrekking strook met die beginsels wat ek aanvoer toegepas behoort te word gegewe die genuanseerde konteks van trustmisbruik in die egskeidingsverband en die eiesoortige aard van die regsverpligting wat gepoog is omseil te word.

Derdens word, na aanleiding hiervan, die gevolgtrekking bereik dat die “beheer-toets” in die Badenhorst-saak inderdaad – soos tereg bevind is in PAF v SCF (2022 6 SA 162 (HHA)) – toepassing behoort te geniet waar, onder andere, die aanwasbedeling ter sprake is. Voorts word aan die hand gedoen dat regter Binns-Ward se onderskrywing van die uitspraak in MJK v IIK (2023 2 SA 158 (HHA)) ter onderskraging van sy standpunte onoortuigend is, weens die inherente tekortkominge van daardie hof se ratio decidendi.