Abstract

The judgment in Maqubela v The Master leaves room to revisit some established norms in private law that define under what circumstances a subject may be disqualified and found to be unworthy to benefit financially from his/her behaviour against another – including the deceased. The deceased Maqubela AJ took out a significant life policy (R20 million) on his own life two weeks before his death. At the time of his death he was still married in community of property to his wife but was seriously contemplating divorce. His wife was not only aware of the significant life insurance that had just been taken out, but also of his contemplation of divorce. She was much annoyed about his multiple adulterous affairs over many years and even mentioned as much to the minister of justice the day before his sudden death in a deliberate way so as to discredit him in the eyes of the minister.

After the sudden demise of the insured life under suspicious circumstances, the widow was originally found guilty of premeditated murder of her husband and of the fraudulent production of a document presented to the master of the high court as the last will of the deceased that was proven to be a falsification in every respect. For the second offence she was sentenced by the court of first instance to prison for three years. On appeal the supreme court of appeal upheld her appeal regarding the conviction on the murder charge, but the other conviction remained intact.

In the civil case under discussion the court had to decide whether the widow as claimant was entitled to half of the common estate with inclusion of the R20 million insurance benefit as well as to lay claim as beneficiary under the norms of intestate succession to the widow’s part of the deceased’s estate.

It is submitted that the well-known “bloedige hand” rule, which excludes the person responsible for the death of the deceased from benefiting under the law of succession from the estate of the deceased, is merely an example of the underlying broader principle encapsulated in the text from Roman law “nemo ex suo delicto meliorem suam condicionem facere potest” (D 50 17 134 1): “No one is allowed to improve his own condition by his own wrongdoing” or “no woman should profit from her own wrong”. This principle can be found not merely in every civil law legal system but is also recognized in all common-law jurisdictions as can be deduced inter alia from the judgment in Karen L Postlewait v Ohio Valley Medical Center, Inc, a Corporation, et al, and Ohio Valley Medical Center, Inc, a Corporation, and The Estate of Robert L Postlewait, where Maynard JA on 8 Dec 2003 in the appeal to the supreme court of appeal of West Virginia held: “However, the majority equally fails to consider the possibility that Mrs Postlewait’s misconduct in pushing her husband off the porch played a significant role in her husband’s death. Clearly, the chain of events that led to Mr Postlewait’s death were directly put in motion by Mrs Postlewait. Mrs Postlewait filed a medical malpractice/wrongful death action against her husband’s medical providers and successfully negotiated a settlement netting herself more than half a million dollars! Given these circumstances, I am unable to find that Mrs Postlewait is entitled to profit from her husband’s death. Accordingly, I respectfully dissent” (31406). Clearly the claim of Mrs Postlewait to the resulting benefit of more than half a million dollars was unrelated to any claim founded on the law of succession. The quoted Latin maxim is a venerable old maxim in equity and should have been at the root of the judgment in the Maqubela case where there is room to suspect that the old adage still applies: the love of money is the root of all evil.

In light of the proven circumstances surrounding the demise of the late acting judge and the fraudulent attempt by his widow Maqubela to pass herself off as the primary testamentary beneficiary of his estate, reasonableness and equity prescribed that the erstwhile wife may neither lay claim to the significantly enhanced half of the common estate thanks to the life insurance benefit nor claim a child’s share as the widow’s portion of the estate of the deceased as governed by the law of intestate succession. Her conduct regarding the proven crime of the falsification of the will should have excluded her as unworthy beneficiary from any form of financial benefit from her marriage to the deceased including the claim to half of the common estate.

Matthaeus, the most prominent Old Authority on the implications of this principle in Roman-Dutch law, clearly states in Zinspreuken 6:4 that the disqualified unworthy spouse is also excluded from benefitting from the enhanced half of the common estate under the guise of the default principle of a rightful holder of half of the common estate. Modern Dutch law applies the same underlying principle to prevent unjustified enrichment of the wrongdoer. The principle of legal certainty in South African law did not benefit by this judgment. Not merely does it ignore the standing principles of Roman-Dutch law, but it also compares unfavourably with the outcome in related scenarios in comparable other legal systems.

Abstract

Otto von Gierke het in die laat negentiende eeuse Duitsland ’n sosiale funksie aan die reg gekoppel, as teenvoeter vir die dominante individualistiese regsbeskouing van die Duitse Romanisties-georiënteerde historiese regskool. Sy vertrekpunt was die regsbeskouings en -beginsels van die Germanistiese volksreg en -gewoontes wat sedert die Europese Middeleeue ’n eie ontwikkelingsgang naas die Romeinse reg in Duitse gebiede beleef het. Hy het ’n lesing voor die Weense Regsgenootskap in April 1889 gehou, enkele maande na die eerste konsep van ’n Duitse Burgerlike Wetboek vir openbare kommentaar vrygestel is (die Burgerlike Wetboek sou finaal op 1 Januarie 1900 geldende reg word). Hy het die geleentheid gebruik om as pleitbesorger op te tree vir ’n “sosiale” oriëntering van die privaatreg (die publiekreg was vanselfsprekend sosiaal gerig), as teenvoeter vir wat hy beskou het as die Romeinse nalatenskap van ’n oordrewe beskerming van individuele vryheid in die skep en uitoefen van privaat regte.

Von Gierke en sy mede-Germaniste het relatief min invloed op die finale weergawe van die Wetboek gehad. Op konstitusionele gebied, egter, toe die sogenaamde “Weimar grondwet” in 1919 opgestel is, het sy sienwyses wél invloed gehad: die bekende, kriptiese formulering, “Eiendom verplig” (wat in die 1949 Duitse Grundgesetz behou is), is direk aan sy invloed toe te skryf, so ook die bepalings in die Weimar grondwet oor kollektiewe bedinging in die destyds-ontluikende Duitse arbeidsreg.

In sy voordrag het hy verskeie argumente voorgehou om ’n sosiale doelstelling vir die privaatreg te onderskraag. Die reg het één gemeenskaplike doelstelling, en dis om menswees (Persönlichkeit) te bevorder en te beskerm, ’n doelstelling wat deur ’n té skerp, on-Germaanse, onderskeid tussen privaat- en publiekreg vertroebel word. Die beskerming van menswees is van meer fundamentele belang as die erkenning en beskerming van individuele regte en vryhede. Die ontwerp en uitleg van die reg het ten doel nie om vaste, oorgeërfde strukture en instellings op die sosiale en ekonomiese interaksie van mense af te dwing nie; dis eerder om reëls, beginsels en instellings te ontwerp en te plooi in ’n konstante proses van wording om by die werklik “lewendige” sosiale en ekonomiese omgang van mense wat bepaalde doelstellings nastreef, te pas – mits die doelstelling die morele selfhandhawing van mense inkorporeer en voortdurend deur ’n diepgewortelde sin vir geregtigheid geanimeer is.

Hierdie artikel ontleed von Gierke se voordrag aan die hand van voorbeelde en analises wat hy self gee. Dit beskryf ook die sienswyses van Rudolf von Jhering in sy “tweede fase”, na sy “bekering”, om die groot invloed wat von Jhering op von Gierke gehad het, te boekstaaf. Laastens beskryf dit die voortgesette (al is dit versweë) relevansie wat von Gierke se negentiende eeuse Germaans-geïnspireerde regsfilosofiese oorwegings vir ’n sosiale funksie vir die privaatreg op die moderne Suid-Afrikaanse reg en regspleging kan hê. Dit geskied aan die hand van voorbeelde uit verskeie vertakkinge van die reg: die sterk ooreenkoms tussen von Gierke se Germaanse kommunaliteitsgees en die Afrika begrip Ubuntu; die impak van ’n sosiale oriëntering op die beginsel van testeervryheid; die sterk ooreenkoms tussen Germaanse genootskapsvorme en die “stokvel” en die belangrikheid van ’n regulering van stokvelle deur die reg; en kommersiële bepalings om kwesbare verbruikers teen uitbuiting te beskerm.

Abstract

’n Dokumentêre kredietbrief (ook bekend as ’n kredietbrief) is ’n betaalmetode wat wyd in internasionale handelstransaksies gebruik word. Die hoofpartye tot ’n dokumentêre kredietbrief is die aansoeker (tipies die koper in die handelstransaksie), die begunstigde (verkoper) en die uitreikingsbank. Weens die internasionale aard van die transaksie kan verdere banke egter betrokke raak, insluitend ’n genomineerde bank en ’n bevestigende bank.

Betaling in dokumentêre kredietpraktyk kan op verskeie maniere gereël word. In alle gevalle spruit dit egter voort uit die aanbieding van dokumente in ooreenstemming met die vereistes van die dokumentêre kredietbrief. Die aanbieder van die dokumente kan die begunstigde van die dokumentêre kredietbrief wees, of dit kan ’n genomineerde of bevestigende bank wees. Wanneer ’n bank dokumente ontvang (of dit nou die uitreikende bank, genomineerde bank of bevestigende bank is) moet dit die dokumente ondersoek om te bepaal of dit aan die vereistes voldoen. Indien die dokumente nie daaraan voldoen nie, kan die bank weier om te betaal. So ’n weiering moet by wyse van ’n kennisgewing van weiering aan die aanbieder van die dokumente gekommunikeer word.

Voorgaande blyk uit die internasionale reëls wat altyd kredietbriewe beheer, naamlik die Eenvormige Gebruike en Praktyke vir Dokumentêre Krediete wat deur die bankkommissie van die Internasionale Kamer van Koophandel geformuleer is. Die reëls gaan egter verder en maak voorsiening vir ’n sogenaamde “uitsluitingsreël” wat in wese inhou dat, indien ’n bank nie sy weiering binne die gespesifiseerde tyd aan die aanbieder meedeel nie, die bank verhinder word om te beweer dat die dokumente nie voldoen aan die vereistes vir aanbieding nie. In sodanige geval is die bank aanspreeklik teenoor die begunstigde van die dokumentêre krediet ten spyte van die onvoldoende aanbieding. In gevalle waar op die uitsluitingsreël deur die begunstigde vir betaling onder die dokumentêre krediet staatgemaak word, kan die reël relatief maklik toegepas word.

Dit raak egter problematies wanneer daarop staatgemaak word deur ’n genomineerde of bevestigende bank wat terugbetaling van ’n uitreikende bank soek vir ’n betaling wat deur die genomineerde of bevestigende bank aan die begunstigde van die dokumentêre kredietbrief gemaak is. Die outeurs ondersoek hierdie kwessie teen die agtergrond van ’n stel feite wat onlangs in Suid-Afrika na vore gekom het.

Abstract

’n Sakereddingspraktisyn is verplig om aansoek by die hof te doen om die likwidasie van die maatskappy indien dit blyk dat daar nie meer ’n redelike vooruitsig is om die maatskappy te red nie. Wanneer sakeredding daardie stadium bereik, is die kanse goed dat die sakereddingspraktisyn ’n skuldeiser van die maatskappy is vir onbetaalde fooie en uitgawes. ’n Skuldeiser wat aansoek by die hof doen om die likwidasie van ’n maatskappy, moet ’n bydrae maak om die likwidasiekoste te delg indien die verkoop van die bates van die maatskappy nie voldoende vrye oorskot oplewer om dit te betaal nie. Daar is ook ’n goeie kans dat die verkoop van die bates van die maatskappy nie voldoende vrye oorskot sal oplewer om die likwidasiekoste te delg nie.

Met hierdie bydrae oorweeg die outeurs of dit beteken dat die sakereddingspraktisyn wat ook ’n skuldeiser van die maatskappy in sakeredding is ’n bydrae (effektief de bonis propriis) moet maak om die likwidasiekoste te delg. Dié regsvraag word beheers deur die Insolvensiewet van 1936, die Maatskappywet van 1973 en die Maatskappywet van 2008. Die tersake statutêre bepalings is nie met mekaar belyn ten einde die regsvraag sonder teenspraak te beantwoord nie. Die korrekte vertolking van die wetgewing word oorweeg aan die hand van wat hedendaags die geykte benadering van die Suid-Afrikaanse reg is dat vertolking dieselfde gewig moet verleen aan die teks, konteks, en oogmerk van die wetgewing wat gelyktydig oorweeg moet word, samelopend met die grondwetlike oorwegings.

Die outeurs doen na oorweging van hierdie faktore aan die hand dat die sakereddingspraktisyn nie ’n bydrae moet maak om ’n tekort aan te vul om likwidasiekoste te delg indien die aansoek qua sakereddingspraktisyn gebring word om likwidasie van die maatskappy nie. Die sakereddingspraktisyn voldoen met so ’n aansoek aan ’n statutêre verpligting en bring dit nie om ’n verpligting van die maatskappy jeens die sakereddingspraktisyn as skuldeiser af te dwing nie. ’n Teenstrydige vertolking sal ’n bykomstige hindernis plaas in die evaluering van die potensiële keuses om sakeredding na te streef. Dit sal, teenstrydig met die openbare belang, sakereddingspraktisyns afskrik om aanstellings te aanvaar en hulle aanmoedig om voort te ploeter met sakeredding nieteenstaande die feit dat objektief dit geen vooruitsig op sukses het nie.

Abstract

In Children’s Resource Centre Trust v Pioneer Food (Pty) Ltd (2013 2 SA 213 (HHA)) het ar Wallis verskeie vereistes vir sertifisering van ’n groepsgeding neergelê. Hierdie vereistes is later deur die konstitusionele hof tot blote faktore gerelegeer wat oorweeg moet word onder die hoofoorweging van die belang van geregtigheid. Een van die sertifiseringsfaktore is dat daar ’n eisoorsaak moet bestaan wat ’n beregbare kwessie openbaar. Appèlregter Wallis het bevind dat die toets wat van toepassing is om te bepaal of ’n pleitstuk eksipiabel is, gebruik moet word om te bepaal of daar wel so ’n eisoorsaak teenwoordig is.

Die doel met hierdie artikel is om die benadering van die Suid-Afrikaanse hoër howe te evalueer om te bepaal of daar in die betrokke sertifiseringsaangeleenthede aan die bostaande faktor voldoen is en om sekere voorstelle te maak aangaande die manier waarop ons howe in die toekoms verkieslik met hierdie kwessie moet omgaan. Die uitspraak van r Unterhalter in De Bruyn v Steinhoff International Holdings NV (2022 1 SA 442 (GJ)) vorm die grondslag van die artikel. Die benadering van die prominente buitelandse jurisdiksie van Ontario in Kanada word ook in die artikel oorweeg.

Uiteindelik word in die artikel geargumenteer ten gunste van die handhawing van ’n minder streng benadering om te bepaal of ’n eisoorsaak ’n beregbare kwessie openbaar. Eksepsies behoort deur ’n verweerder geopper te word vir oorweging deur die verhoorhof na die groepsgeding van stapel gestuur is. Die sertifiseringshof behoort bloot te bepaal of dit duidelik en voor die hand liggend is dat die eisoorsaak onhoudbaar is. Indien wel, is sertifisering onwaarskynlik omdat dit nie sou sin maak om ’n groepsgeding in sulke omstandighede te sertifiseer nie, ongeag of daar aan die ander sertifiseringsfaktore voldoen is. Maar, waar die houdbaarheid van die eisoorsaak onduidelik is, behoort dié faktor ten gunste van sertifisering te werk, met die verhoorhof wat later kan bepaal of die eisoorsaak eksipiabel is.

Abstract

In ’n onlangse Nieu-Suid-Wallis beslissing beweer die applikant en sy eggenote dat nadat die respondent en sy metgesel agtien maande gelede in die woonstel vier meter direk onder hulle woonstel ingetrek het, sigaretrook vanaf die balkon van die respondente hulle eenheid deur luggate binnegedring het. Dit het gebeur ten spyte van die feit dat al die vensters en deure 95% van die dag toegemaak was. Die egpaar se gesondheid het daaronder gely en tranende oë, ’n lopende neus, ’n seer keel, aanhoudende gehoes, hoofpyn, liggeraaktheid, nukkerigheid, konsentrasieverlies en slapeloosheid is veroorsaak. Die applikante het maande lank sonder sukses gepoog om die probleem op te los deur middel van hoflike en diplomatiese e-posse, en mediasie. Daarna het dit nog ’n jaar en gedingvoering deur drie tribunale geneem om tot ’n finale beslissing te kom. Die appèl tribunaal het beslis dat gesondheidsverlies nie slegs deur direkte rookwalms veroorsaak kan word nie, maar ook later tweedehands weens die feit dat rook vasgekeer is in poreuse oppervlaktes soos matte, tapyte en meubelstukke. Die respondente het nie ontken dat hulle rook nie, maar gevra om toegelaat te word om op hul eie balkon te rook as die windsterkte vinniger as 10 kilometers per uur is. Volgens hulle het ’n voortdurende seebries afkomstig van die see kwalik 100 meter van die woonstelblok, die rook weggewaai. Die tribunaal beslis dat die applikante geen beskerming gebied kan word teen direkte of tweedehandse rook nie en beveel dat die respondente en hulle gaste verbied word om op die balkon te rook.

Die drie verbandhoudende aansoeke tot die Suid-Afrikaanse ombuddiens was dat die volgende gevalle neerkom op oorlas en dat die respondent verbied word om daarmee voort te gaan: die indringing van die reuk van marijuana, wierook, vuil water en ontsmettingsmiddels; vaporisering en die rook van e-sigarette deur huurders; en die aanbieding van marijuana partytjies in die woonstel. Die eerste aansoek is verwerp omdat die applikant nie voldoende getuienis gelewer het oor die intensiteit, voortdurendheid en die nadelige gesondheidsgevolge van die gedrag waarteen beswaar gemaak is nie. Die tweede aansoek is van die hand gewys op die tegniese punt dat die eienaar van die tersake eenheid en die regspersoon in beheer nie gevoeg is in die aansoek nie. Die derde aansoek volg dieselfde paadjie omdat die konstitusionele hof beslis het dat die rook van marijuana vir private gebruik nie in Suid-Afrika onwettig is nie.

Die lesse wat uit die bespreekte beslissings geleer kan word, is die volgende: (1) Internasionaal word erken dat primêre en tweedehandse inaseming van rook ernstige nadelige gesondheidsgevolge het. (2) Hoewel die bogenoemde soorte van rook nie onwettig is nie, kan dit aanleiding gee tot ’n aansoek dat dit beëindig moet word indien dit so ondraaglik word dat dit nie van die applikant verwag kan word om dit te verduur nie. (3) As gevolg van die fisiese nabyheid van woonstelle kom gevalle van oorlas meer dikwels voor in deeltitelskemas as by alleenstaande buurerwe. (4) Die onus rus op die applikant om op ’n oorwig van waarskynlikheid bewys te lewer dat die intensiteit en voortdurendheid van die rookwalms neerkom op ’n oorlas wat ernstige nadelige gesondheidsgevolge veroorsaak. (5) Indien ’n bevel verkry word dat die oorlas beëindig moet word, kan die applikant die bevel by die hooggeregshof registreer. Dit verleen aan die registrateur die bevoegdheid om die bevel uit te voer asof dit ’n bevel van die hof is.