Abstract

Die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) is verantwoordelik vir die administrasie en invordering van belasting. Ten einde hierdie mandaat effektief te verwesenlik, het die SAID verreikende magte kragtens Deel 1 van die Wet op die Suid-Afrikaanse Inkomstediens 34 van 1997. Dit gebeur dikwels dat belastingbetalers meer aan die SAID betaal as die verskuldigde belasting of dat terughoudingsagente, soos werkgewers of die betalers van rente, dividende ensovoorts, meer as die verskuldigde belasting invorder en oorbetaal aan die SAID. Dit veroorsaak ’n situasie waar die SAID die oortollige bedrag aan die belastingbetaler moet terugbetaal. Artikel 190 van die Wet op Belastingadministrasie 28 van 2011, wat gemoeid is met die terugbetalings van oorbetalings, bepaal dat die SAID ’n terugbetaling, wat rente insluit, moet maak indien ’n persoon geregtig is op die terugbetaling omdat die bedrag behoorlik terugbetaalbaar is kragtens ’n belastingwet en dit so aangetoon word in ’n aanslag of die bedrag wat betaal is meer is as die bedrag betaalbaar volgens die aanslag. Die SAID hoef egter nie ’n terugbetaling te magtig totdat ’n verifikasie, inspeksie, oudit of strafregtelike ondersoek van die terugbetaling afgehandel is nie. In die Rappa Resources-saak het die hof die situasie oorweeg waar ’n belastingbetaler geregtig was op ’n terugbetaling vanaf die SAID, maar die SAID nie die terugbetaling tydig gemaak het nie omrede die belastingbetaler aan ’n oudit onderworpe was. Die hof het bevind dat die SAID die oudit onnodig vertraag het, wat daartoe gelei het dat die terugbetaling weerhou is. As sulks het die hof bevind dat die SAID die terugbetaling moet maak en die oudit binne ’n redelike tyd moet afhandel. Die hof het egter onbehoorlike klem op die besigheidsmodel van die belastingbetaler geplaas toe dit bevind het dat wanneer die SAID ’n terugbetaling weerhou in gevalle waar dit noodsaaklik is vir die besigheidsmodel van ’n belastingbetaler, soos in hierdie geval, die oudit nie ’n onbepaalde tyd kan neem om gefinaliseer te word nie. In ’n ander saak, Top Watch (Pty) Ltd v The Commissioner of the South African Revenue Service (2018 JDR 1311 (GJ)) het die hof bevind dat die SAID nie kon bewys dat daar ’n uitstaande skuld was nie en daarom kon die SAID nie die terugbetaling weerhou nie. Hierdie vonnisbespreking wys op die SAID se versuim om die behoorlike proses ten opsigte van terugbetalings te volg, die onregverdigheid wat so ’n weerhouding vir belastingbetalers inhou en die rol wat die belastingombudkantoor gespeel het om belastingbetalers by te staan om verskuldigde terugbetalings vanaf die SAID te verkry. Dit dui verder op die SAID se inbreukmaking op belastingbetalers se reg tot finaliteit; die nadelige gevolge wat die weerhouding van terugbetalings op belastingbetalers het; en illustreer, met behulp van ’n vergelykende analise, dat die SAID se verontagsaming van die reg, wat blyk praktyk te wees vir dié belasting invorderaar, heeltemal onregverdigbaar is. Die kort vergelykende analise dui daarop dat die statutêre bepalings nie té beperkend of té problematies vir die SAID is nie.