Abstract

Die 1993-Lesotho grondwet is aanvaar na meer as ’n honderd jaar van koloniale beheer en byna drie dekades van outoritêre en militêre regering. Hierdie periode is gekenmerk deur die oorplanting van vreemde regsbeginsels in Lesotho se regstelsel; die vervanging van tradisionele Afrika-regeringstelsels, beginsels en waardes; politieke geweld; menseregteskendings; sosio-ekonomiese ongelykheid; armoede en ’n beperkende regskultuur. Teen hierdie voor-demokratiese en historiese agtergrond, het die Lesotho grondwet ’n drieledige radikale sosiale hervormingsproses in die lewe geroep. Hierdie hervormingsproses behels, eerstens, die radikale hervorming van bestaande wetgewing, tweedens, hervorming ten aansien van sosiale gelykheid en -geregtigheid en derdens, die daarstel van ’n regverdige en stabiele regsorde.

Die Lesotho grondwet het hierdie hervormingspligte onder andere op die regsprekende gesag geplaas. Die regsprekende gesag moes dus hierdie grondwetlike ideale in realiteit omskep deur “transformative adjudication”, oftewel “transformerende” of “hervormende beregtiging”. Vir 30 jaar (1993-2023) het die regbank nie net misluk om die verkose regeringsfere verantwoordelik te hou vir hul versuim om die radikale sosiale hervormingsoogmerke van die grondwet te implementeer nie, maar het die regbank self ook daarin gefaal om die nodige metodologiese kopskuif te maak om hierdie radikale sosiale hervormings teweeg te bring in regspraak.

Hierdie bydrae ondersoek die normatiewe inhoud van die radikale sosiale hervormingsoogmerke wat deur die 1993 grondwet voorgeskryf word en die ooreenstemmende normatiewe implikasies daarvan vir die regbank. Die bydrae argumenteer dat, totdat die regbank die nodige metodologiese benadering tot beregtiging, naamlik ’n “publiekreg beregtingsmodel” (“distributive justice model” of “herverdelende beregtingsmodel”) met ooreenstemmende metodes en tegnieke aanvaar, in plaas van die tradisionele “regstellende beregtigingsmodel” (“corrective justice model”), daar geen werklike regshervorming in Lesotho kan plaasvind nie. Daar word egter aangevoer dat die beslissing van die hooggeregshof in Lesotho Medical Association v Minister of Health 2020 LSHC 14 ’n welkome verwikkeling ten aansien van die gebruik van ’n publiekreg beregtingsmodel in Lesotho verteenwoordig en beslis ’n stap in die regte rigting is vir die afdwinging van staats- en publieke instellings se sosiale verpligtinge ingevolge die “directive principles of state policy”, ingevolge hoofstuk 3 van die Lesotho grondwet.